หลังจากรอเนิ่นนาน ในที่สุดประชาชนชาวไทยก็จะได้ฉีดวัคซีน COVID-19 กับเขาเสียที พอได้กำหนดการที่แน่นอน ผู้ใหญ่หลายๆ ท่านก็เริ่มตื่นตัว สืบค้นข้อมูลว่าก่อนฉีดควรปฏิบัติตัวอย่างไร คล้ายฉีดวัคซีนไข้หวัดใหญ่หรือเปล่า ต้องอดข้าวเหมือนตรวจเบาหวานไหม สารพัดคำถามมากมายประดังประเดมาจนสมาชิกในบ้านตอบกันแทบไม่ถูก
แต่ถึงเช่นนั้นก็อย่าเพิ่งหงุดหงิดไป การตั้งข้อสงสัยนั้นถือเป็นสิ่งที่ดี เพราะจะนำมาสู่แนวทางปฏิบัติที่ถูกต้อง โดยเฉพาะอย่างยิ่งสำหรับการฉีดวัคซีน COVID-19 ที่เรียกได้ว่าเป็นของใหม่สำหรับทุกคน ไม่ว่าจะกลุ่มแพทย์ หรือประชาชนทั่วไปก็ตาม ดังนั้น ก่อนฉีดวัคซีนควรศึกษาให้มาก เพื่อให้การฉีดเป็นไปอย่างถูกต้อง และมีประสิทธิภาพที่สุด
วันนี้ The MATTER ได้เตรียม ‘คู่มือสำหรับก่อน-หลังฉีดวัคซีน COVID-19’ ฉบับรวบรัด เข้าใจง่าย มาแชร์ให้ทุกคนที่กำลังเตรียมตัว เตรียมใจฉีดวัคซีน COVID-19 เป็นเข็มแรก เพราะการฉีดไม่ได้มีแค่จิ้มเข็มแล้วจบ แต่ยังมีขั้นตอนการเตรียมตัวก่อนฉีด และแนวทางปฏิบัติหลังฉีด รวมถึงข้อควรรู้ต่างๆ เช่น หากมีอาการข้างเคียงต้องทำอย่างไร ? สำหรับรายละเอียดจะมีอะไรบ้าง ติดตามด้านล่างได้เลย
ขั้นตอนเตรียมตัวก่อนฉีดวัคซีน
1) 2 วันก่อนฉีดวัคซีนให้งดออกกำลังกายหนัก และนอนหลับพักผ่อนให้เพียงพอ
2) วันที่ฉีดควรกินน้ำอย่างน้อย 2-3 แก้ว เพื่อรักษาร่ายกายไม่ให้อยู่ในภาวะขาดน้ำ
3) งดเครื่องดื่มที่มีส่วนผสมของคาเฟอีน เช่น ชา กาแฟ และควรงดเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์
4) ควรแจ้งแพทย์ที่ฉีดวัคซีนล่วงหน้า หากมีอาการต่อไปนี้
- มีประวัติการแพ้ยา วัคซีน อาหาร สารก่อภูมิแพ้ต่างๆ เพราะอาจส่งผลให้เกิดการแพ้รุนแรง อันตรายต่อชีวิต
- มีรอยช้ำ เลือดออกผิดปกติ หรือใช้ยาป้องกันการแข็งตัวของเลือด
- ผู้มีภูมิคุ้มกันต่ำ หรืออยู่ในระหว่างใช้ยากดภูมิคุ้มกัน
- ตั้งครรภ์ หรือต้องให้นมบุตร
5) เลือกฉีดแขนข้างที่ไม่ถนัด และหลังฉีด 2 วัน ควรใช้แขนข้างนั้นให้น้อยที่สุด
6) ผู้หญิงที่ฉีดวัคซีน ควรเลี่ยงช่วงมีประจำเดือน ก่อน-หลัง 7 วัน โดยเฉพาะผู้ฉีดวัคซีน COVID-19 ของซิโนแวค
ในกรณีที่ผู้หญิงควรเลี่ยงฉีดวัคซีนในช่วงที่มีประจำเดือน แม้ที่ผ่านมายังไม่มีงานวิจัยออกมายืนยันว่าการฉีดวัคซีน COVID-19 ส่งผลต่อผู้หญิงที่มีประจำเดือนอย่างไร แต่ก็มีหลายเคสที่มีรายงานว่าหลังรับวัคซีน ผู้หญิงประจำเดือนมามากผิดปกติ หรือนานกว่าปกติ ขณะที่ ประเทศไทยเอง นพ.ธีระวัฒน์ เหมะจุฑา ศาสตราจารย์สาขาประสาทวิทยา คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ก็ได้เปิดเผยถึงการเกิดผลข้างเคียงหลังฉีดวัคซีนของซิโนแวค ซึ่งอนุมานได้ว่ามีความเชื่อมโยงกับหญิงมีประจำเดือน
หมอธีระวัฒน์ระบุว่า การฉีดวัคซีนซิโนแวคที่โรงพยาบาลสุรินทร์ พบผู้มีอาการข้างเคียงส่วนใหญ่เป็นหญิง อายุน้อย ซึ่งความมีความเชื่อมโยงกับช่วงเวลาที่มีประจำเดือน ก่อน-หลัง 7 วัน โดยขณะนี้กำลังเร่งศึกษาว่าอาการข้างเคียงดังกล่าวเกี่ยวข้องกับช่วงมีประจำเดือน หรือเป็นปัญหาจากตัววัคซีน ดังนั้นเพื่อความปลอดภัย แนะนำให้หลีกเลี่ยงฉีดวัคซีนไปก่อน หากไม่มีความจำเป็นเร่งด่วน
ข้อแนะนำปฏิบัติหลังฉีดวัคซีน
1) หลังฉีดวัคซีนเจ้าหน้าที่จะให้รอดูอาการข้างเคียงในจุดฉีดประมาณ 30 นาที แต่ผู้ฉีดควรสำรวจอาการข้างเคียงต่อเนื่องอย่างน้อย 48-72 ชั่วโมง ซึ่งในกรณีที่พบอาการข้างเคียง สามารถปฏิบัติตามแนวทางดังต่อไปนี้
- อาการข้างเคียงไม่รุนแรง : ปวด บวม คัน บริเวณที่ฉีด มีไข้ต่ำ ปวดศีรษะ คลื่นไส้ อาเจียน หรืออ่อนเพลีย สามารถรักษาตามอาการ หรือทานพาราเซตามอลขนาด 500 มิลลิกรัม ครั้งละหนึ่งเม็ด ทานซ้ำได้แต่ต้องห่างกันเกิน 6 ชั่วโมง แต่ห้ามกินยากลุ่มเอ็นเสด (NSAIDs) ซึ่งเป็นยาแก้อักเสบชนิดหนึ่งที่ไม่ใช่สเตียรอยด์ อาทิ Brufen, Arcoxia, Celebrex อย่างเด็ดขาด
- อาการข้างเคียงรุนแรง : ใจสั่น แน่นหน้าอก หายใจไม่ออก ปวดศีรษะรุนแรง ปากเบี้ยว กล้ามเนื้ออ่อนแรง มีจุดเลือดออกจำนวนมาก ผื่นขึ้นทั้งตัว มีอาการบวม อาเจียนไม่ต่ำกว่า 5 ครั้ง หรือท้องเสีย ชัก หมดสติ ปวดเมื่อยกล้ามเนื้อรุนแรง หากมีอาการดังต่อไปนี้ควรรีบนำผู้ฉีดส่งโรงพยาบาลอย่างเร่งด่วน หรือโทรสายด่วน 1669 เพื่อแจ้งอาการโดยตรง
2 ) หลีกเลี่ยงการเดินทางไปยังพื้นที่เสี่ยง หรือทำกิจกรรมเสี่ยงติดเชื้อให้มากที่สุด เพราะการฉีดวัคซีนต้องใช้เวลาสร้างภูมิคุ้มกันหลังฉีดเข็มที่ 2 ครบโดส ซึ่งวัคซีนแต่ละชนิดจะมีระยะเวลาสร้างภูมิคุ้มกันแตกต่างกัน ดังนี้
- ซิโนแวค ประมาณ 14 วัน
- แอสตร้าเซนเนก้า ประมาณ 15 วัน
- ไฟเซอร์ และโมเดอร์นา ประมาณ 14 วัน
3) 2 วันหลังฉีดวัคซีน งดออกกำลังกายอย่างหนัก
4) งดดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์
สำหรับประเด็นงดดื่มแอลกอฮอล์ หน่วยงานกำกับดูแลยาและผลิตภัณฑ์ดูแลสุขภาพ (MHRA) ของสหราชอาณาจักร ระบุว่า ปัจจุบัน ยังไม่มีผลวิจัยยืนยันว่าการดื่มแอลกอฮอล์จะส่งผลให้ประสิทธิภาพของวัคซีน COVID-19 ลดลง อย่างไรก็ตาม กรมการแพทย์แนะนำให้หลีกเลี่ยงกับดื่มแอลกอฮอล์ก่อนฉีดวัคซีนอย่างน้อย 2 วัน และหลังฉีดอย่างน้อย 2 วัน เนื่องจากการดื่มแอลกอฮอล์ทำให้ร่างกายขาดน้ำ และอาจส่งผลข้างเคียงที่รุนแรงขึ้น
นอกจากนี้ หากดื่มแอลกอฮอล์ในเวลาไล่เลี่ยกับช่วงที่ฉีดวัคซีน COVID-19 อาจทำให้ผู้ฉีดมีความสับสนว่าผลข้างเคียงที่เกิดขึ้น มาจากฤทธิ์แอลกอฮอล์ หรือผลจากวัคซีน
ตอบคำถามที่คนมักสงสัย
เพราะบางครั้งแค่ข้อแนะนำพื้นฐานในการฉีดวัคซีนอาจยังไม่สามารถไขข้อข้องใจให้ผู้ใหญ่ที่บ้าน ดังนั้น เราจึงรวบรวมสารพัดคำถามยอดฮิตเกี่ยวกับการฉีดวัคซีน COVID-19 พร้อมคำตอบมาเสิร์ฟให้คนที่ยังมีข้อสงสัย เช่น
– มีไข้สูงฉีดวัคซีนได้ไหม? : ไม่แนะนำให้ฉีดวัคซีน เพราะร่างกายอาจกระตุ้นภูมิได้ไม่ดี ร่างกายตอบสนองวัคซีนไม่ดี วัคซีนอาจทำให้เกิดการตอบสนองเยอะ จนโรคที่เป็นอยู่มีอาการหนักมากขึ้น
– ต้องอดข้าวก่อนฉีดหรือเปล่า? : ไม่ควรอดอาหารก่อนฉีดวัคซีน ควรรับประทานอาหารให้เพียงพอ และต้องดื่มน้ำให้มาก เพื่อรักษาสภาวะร่างกายไม่ให้ขาดน้ำ
– มีโรคประจำตัว ต้องหยุดกินยาก่อนฉีดไหม? : ผู้ป่วยเบาหวาน ความดันโลหิตสูง หัวใจ อัมพฤกษ์ และอัมพาต ไม่ควรหยุดยาเองโดยพลการ ควรปรึกษาแพทย์ก่อนเสมอ
– สามารถฉีดวัคซีน COVID-19 พร้อมกับวัคซีนไข้หวัดใหญ่ได้ไหม? : ไม่ควรรับวัคซีน COVID-19 พร้อมวัคซีนไข้หวัดใหญ่ ควรฉีดห่างกันอย่างน้อย 2-4 สัปดาห์
– ผู้ที่เคยป่วยเป็น COVID-19 ยังต้องรับวัคซีนหรือเปล่า? : ควรรับวัคซีน COVID-19 แต่ควรเว้นระยะหลังจากหายป่วยอย่างน้อย 3-6 เดือน
– ฉีดแล้วถอดหน้ากากอนามัยได้ไหม? : วัคซีนตอบสนองต่อร่างกายของแต่ละคนต่างกัน บางรายป้องกันติดเชื้อได้ บางรายลดความรุนแรงของโรค ดังนั้นยังควรใส่หน้ากากอนามัยต่อไป
การฉีดวัคซีน เป็นอีกหนึ่งแนวทางควบคุมการแพร่ระบาดของ COVID-19 แต่การจะควบคุมให้มีประสิทธิภาพได้นั้น ต้องอาศัยจำนวนผู้ฉีดที่มากพอ และวัคซีนที่มีประสิทธิภาพเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันหมู่ให้เกิดขึ้นในสังคม ซึ่งที่ผ่านมา ก็มีตัวอย่างให้เห็นหลายประเทศไม่ว่าจะเป็น สหรัฐฯ อังกฤษ หรืออิสราเอล ที่ปูพรมฉีดวัคซีนที่มีประสิทธิภาพให้ประชาชน จนสามารถควบคุมการระบาดได้ ประชาชนเริ่มออกมาใช้ชีวิตตามปกติ แสดงให้เห็นแล้วว่าตัวแปรสำคัญในภารกิจยับยั้งวิกฤตโรคระบาดนี้คืออะไร ได้แต่หวังว่าประเทศไทยเราจะถอดบทเรียน ปฏิบัติตาม และเดินทางไปถึงจุดที่ประชาชนทุกคนได้รับวัคซีน แล้วเดินบนท้องถนนได้อย่างปลอดภัยในเร็ววัน
อ้างอิงจาก
https://www.si.mahidol.ac.th/th/healthdetail.asp?aid=1467
https://www.thairath.co.th/news/local/2077728
https://www.bangkokhospital.com/content/know-well-before-getting-the-covid-19-vaccine
https://www.hfocus.org/content/2021/05/21555
https://www.independent.co.uk/life-style/alcohol-covid-vaccine-guidance-b1823354.html
https://www.health.gov.au/initiatives-and-programs/covid-19-vaccines/is-it-true/is-it-true-how-long-does-it-take-to-have-immunity-after-vaccination
https://www.health.gov.au/sites/default/files/documents/2021/02/covid-19-vaccines—covid-19-after-your-covid-19-vaccination_12.pdf
https://www.latimes.com/science/story/2021-05-06/periods-covid-19-do-vaccines-affect-menstrual-cycles
https://www.health.com/condition/infectious-diseases/coronavirus/what-to-eat-before-and-after-covid-vaccine
