หลังจากที่มีงานวิจัยออกมาก่อนหน้านี้ในปี 2019 จนถูกตั้งคำถามในวงการวิทยาศาสตร์ ว่าปลาตระหนักรู้ถึงตัวมันเองได้จริงหรือ? ทีมนักวิจัยนำโดยนักวิจัยจากมหาวิทยาลัยแห่งเมืองโอซากา (OCU) ก็ไม่ยอมแพ้ หาหลักฐานเพิ่มเติมจนนำมายืนยันได้อีกครั้ง
งานวิจัยนำที่เผยแพร่ในวารสาร PLOS Biology โดย มาซาโนริ โคดะ นักชีววิทยาจากสถาบันบัณฑิตวิทยาลัยวิทยาศาสตร์ของ OCU ได้มาศึกษา ‘การทดสอบความตระหนักรู้ถึงตัวเอง’ (Mirror Self-Recognition หรือ MSR) กับปลาที่เรียกว่าปลาพยาบาล (Labroides dimidiatus) และพบว่า มันแสดงพฤติกรรมที่ชี้ว่าตระหนักรู้ถึงการมีอยู่ของตัวมันเองได้
การทดสอบนี้ คือการทดสอบที่เรียกว่า ‘mark test’ โดยสำหรับงานวิจัยในปี 2018 นั้น ทีมนักวิจัยจะแต้มจุดสีน้ำตาลให้กับตัวปลาขณะที่ปลาดมยาสลบอยู่ จากนั้นจะให้มันมาส่องกระจก และทดสอบดูว่า มันพยายามจับ เกา หรือลบรอยดังกล่าวหรือไม่ ซึ่งก็พบว่าปลาชนิดนี้เป็นปลาชนิดเดียวที่ผ่านการทดสอบนี้
สาเหตุที่ต้องใช้จุดสีน้ำตาลนั้น ก็เพื่อให้สอดคล้องกับสภาพแวดล้อมของมันมากที่สุด โดยปลาพยาบาลเป็นปลาที่ให้ความสำคัญกับความสะอาด และเมื่อเห็นปรสิตที่มาเกาะตัวปลา มันก็จะพยายามแกะออกไป การแต้มจุดสีน้ำตาลจึงทำเพื่อเลียนแบบในลักษณะนี้
แต่ในงานวิจัยล่าสุด ทีมนักวิจัยออกแบบการทดสอบให้รัดกุมขึ้น เพื่อให้แน่ใจว่า ปลาเห็นจุดสีจากกระจกจริงๆ ไม่ใช่แกะออกเพราะเกิดจากการระคายเคือง โดยได้มีการแต้มสีในระดับที่ตื้นกว่า 1 มิลลิเมตร และพบว่า มันจะแกะเฉพาะเวลาที่ได้ส่องกระจกจริงๆ บ่งชี้ได้ว่า ปลาเห็นจุดดังกล่าวจากกระจก ไม่ใช่จากประสาทสัมผัสอื่นๆ
แต่จะรู้ได้อย่างไรว่า สิ่งที่ปลาเห็นในกระจกนั้น มันรับรู้ว่าเป็นตัวมันเองจริงๆ ไม่ใช่คิดว่าเป็นปลาตัวอื่นเหมือนที่สัตว์หลายๆ ชนิดเป็นกัน?
ทีมนักวิจัยอธิบายว่า การรับรู้ตัวมันเองผ่านกระจกจะมี 3 ขั้นตอน คือ ขั้นแรก ปลาจะแสดงพฤติกรรมก้าวร้าวออกมา คล้ายๆ กับสัตว์อื่น ต่อมา มันจะมีการเคลื่อนไหวที่ไม่เป็นธรรมชาติ แต่ก็ไม่ก้าวร้าว ซึ่งชี้ว่ามันรับรู้แล้วว่าในกระจกไม่ใช่สัตว์อื่น ส่วนขั้นสุดท้าย มันจะส่องดูตัวมันเองในกระจกโดยไม่แสดงความก้าวร้าวออกมาเลย ซึ่งก็จะเป็นขั้นที่มันเริ่มแกะจุดสีน้ำตาลออกมา
งานนี้ ฟรานส์ เดอ วาล นักวิจัยที่เป็นผู้ตรวจทานงานชิ้นนี้ ได้ตอบกลับคำวิพากษ์วิจารณ์ว่า “มันจะมีนักวิทยาศาสตร์ที่ไม่ให้ความสำคัญกับงานชิ้นนี้ แต่ชัดเจนว่า ถ้าเป็นสัตว์ตระกูลไพรเมตตอบสนองแบบนี้ออกมา ก็จะไม่มีใครสงสัยอะไรเลย” ขณะที่เขาบอกว่า “ปลาพวกนี้นี่แหละที่สุดยอดจริงๆ!”
อ้างอิงจาก
https://www.sciencedaily.com/releases/2022/02/220217141331.htm
https://www.eurekalert.org/news-releases/942742
https://www.vice.com/en/article/z3nwgw/fish-might-really-be-self-aware-new-study-finds
