เมื่อ ‘พลายศักดิ์สุรินทร์’ เดินทางกลับถึงประเทศไทย วันที่ 2 กรกฎาคมที่ผ่านมา ภายหลังถูกส่งไปเป็นทูตสันถวไมตรีอยู่ที่ศรีลังกาเป็นเวลาถึง 22 ปี สังคมไทยต่างก็ให้ความสนใจและแสดงความห่วงใยถึงช้างพลายเชือกนี้
พลายศักดิ์สุรินทร์ถือว่าเป็นตัวอย่างหนึ่งของการทูตสิงสาราสัตว์ ที่ใช้ ‘สัตว์’ เป็นตัวเชื่อมสัมพันธ์ระหว่างประเทศ แน่นอนว่าสัตว์ปรากฏอยู่ในประวัติศาสตร์การเมืองโลกมานานแล้ว
แต่ตัวอย่างหนึ่งที่สุดโต่งที่สุดของสัตว์ในการเมืองโลก ที่ The MATTER นึกถึง และอยากนำมาเล่าให้ฟังกัน คือกรณีของ ‘เฟอร์ดินานด์ มาร์กอส’ (Ferdinand Marcos) อดีตจอมเผด็จการแห่งฟิลิปปินส์ ที่ขอสัตว์ทั้งฝูงมาจากเคนยา เพื่อสร้างซาฟารีบนเกาะ ‘คาลาอุต’ (Calauit Island) จนต้องไล่ชาวบ้านในพื้นที่ออกไปทั้งหมด 254 ครัวเรือน เมื่อปี 1976
หากใครได้ดู The Kingmaker แด่ลูก ผัว และตัวฉันเอง…อีเมลดา มาร์กอส (2019) สารคดีตีแผ่ชีวิตของ อิเมลดา มาร์กอส (Imelda Marcos) อดีตสุภาพสตรีหมายเลขหนึ่งแห่งฟิลิปปินส์ จะเห็นว่าเรื่องเกาะคาลาอุตนั้นเป็นหนึ่งประเด็นหลักที่ถูกนำเสนอในเรื่อง – แน่นอนว่าการสร้างซาฟารีปาร์คบนเกาะคาลาอุตก็เป็นไอเดียของอิเมลดาเอง
คาลาอุตซาฟารีปาร์ค ครอบคลุมพื้นที่ขนาด 9,100 เอเคอร์ บนเกาะคาลาอุต จังหวัดปาลาวัน ได้รับการสถาปนาให้เป็นอุทยานสัตว์ป่าเมื่อวันที่ 31 สิงหาคม 1976 โดยประกาศของประธานาธิบดีที่ 1578 หนังสือพิมพ์ The New York Times เคยเขียนไว้ในปี 2013 ว่า ครั้งนั้น รัฐบาลเคนยาได้ขอให้องค์การระหว่างประเทศเพื่อการอนุรักษ์ธรรมชาติ (IUCN) ช่วยอนุรักษ์สัตว์ป่าของเคนยา ทำให้มาร์กอสรับช่วงต่อ จนกลายเป็นไอเดียเรื่องเกาะคาลาอุตขึ้นมา
แต่ที่มาที่ไปแท้จริงก็คือ เฟอร์ดินานด์กับอิเมลดาได้ไปเที่ยวซาฟารีในเคนยาช่วงทศวรษ 1970 ทำให้อิเมลดาเกิดแรงบันดาลใจ อยากจะได้สัตว์เหล่านี้มาไว้ที่ฟิลิปปินส์บ้าง แต่เนื่องจากได้มาแบบปัจจุบันทันด่วนเกินไป ไม่ได้คิดไว้ก่อนว่าจะนำสัตว์ไปไว้ที่ไหน สุดท้ายก็เลยเลือกเกาะคาลาอุต
เบธ เดย์ โรมูโล (Beth Day Romulo) นักเขียนและอดีตภรรยาของ คาร์ลอส พี. โรมูโล (Carlos P. Romulo) อดีตรัฐมนตรีต่างประเทศสมัยมาร์กอส อธิบายว่า อิเมลดาเป็นคนประเภท ‘อารมณ์ชั่ววูบ’ เวลาเห็นอะไรก็อยากจะได้เลย “เราไปซาฟารีในเคนยา แล้วอิเมลดาก็หลงใหลในสัตว์ป่า เธอก็สั่งมันเข้ามาเลย”
แฟรงค์ อิเทอร์เรีย (Frank Yturria) เพื่อนชาวอเมริกันของมาร์กอส เล่าใน The Kingmaker ว่า ตอนแรกเคนยามีกฎห้ามนำสัตว์ป่าออกจากเคนยา แต่ปรากฏว่า ประธานาธิบดีมาร์กอสได้ไปคุยกับ โจโม เคนยัตตา (Jomo Kenyatta) ประธานาธิบดีเคนยาในสมัยนั้น พร้อมกับทิ้ง “กระเป๋าเอกสารใบใหญ่ไว้บนโต๊ะ” ให้ด้วย อนุมานได้ว่ามีเงินเข้ามาเกี่ยวข้อง
ผลลัพธ์คือ อีแลนด์ 11 ตัว วอเตอร์บัค 12 ตัว ยีราฟ 15 ตัว ม้าลาย 15 ตัว อิมพาลา 18 ตัว แกรนท์กาเซลล์ 11 ตัว โทปิ 10 ตัว และบูชบัค 12 ตัว ถูกส่งข้ามน้ำข้ามทะเลมาไว้ที่เกาะคาลาอุต ประเทศฟิลิปปินส์
ปัญหาก็คือ เกาะคาลาอุตไม่ได้ว่างเปล่า แต่มีคนอาศัยอยู่แล้ว คือชาวตักบันวา ชาวพื้นเมืองในฟิลิปปินส์ แต่เพื่อให้ได้ดั่งใจอิเมลดา สุดท้ายมาร์กอสก็ต้องไล่ชาวบ้านดั้งเดิมทั้ง 254 ครอบครัวออกจากเกาะคาลาอุต เพื่อเนรมิตซาฟารีปาร์ค
สร้างความไม่พอใจให้กับชาวพื้นเมืองเดิม เรเมดิโอส ทราดิโอ (Remedios Tradio) หนึ่งในชาวบ้าน ให้สัมภาษณ์ใน The Kingmaker ว่า “เราถูกบังคับให้ออกจากบ้านตอนที่พวกเขานำสัตว์เข้ามา เราถูกบอกว่าคนกับสัตว์อยู่ร่วมกันไม่ได้ … เราก็รู้สึกเศร้า เพราะสัตว์มาแทนที่เรา”
ทว่า อิเมลดา มาร์กอส มองไม่เห็นความจริงข้อนั้น เธอกล่าวในสารคดี The Kingmaker ว่า “ตอนนั้นฉันก็พูดว่า ‘ฉันจะเสกสวรรค์ขึ้นสำหรับฟิลิปปินส์ เพราะเราจะมีสัตว์จากแอฟริกามาอยู่ที่นี่ด้วย’”
ผ่านมาจนถึงปัจจุบัน เป็นเวลานานนับตั้งแต่ประธานาธิบดีมาร์กอสหมดอำนาจลงเมื่อปี 1986 ชาวบ้านก็เริ่มย้ายกลับมาอยู่อาศัยที่เกาะตามเดิม แต่เพราะขาดการดูแลอย่างทั่วถึง ทำให้คาลาอุตเต็มไปด้วยปัญหามากมาย อาทิ ไม่มีสัตวแพทย์ดูแล ไม่มีงบจากรัฐบาล ชาวบ้านฆ่าสัตว์เพื่อกิน–ขายเนื้อ หรือพยายามหยุดไม่ให้มันมาทำลายพืชผล และอีกปัญหาหลักคือ การผสมพันธุ์แบบเลือดชิด (inbreeding) ของสัตว์
ลอเรน กรีนฟีลด์ (Lauren Greenfield) ผู้กำกับ The Kingmaker เคยให้สัมภาษณ์ เล่าว่า “ตอนที่ฉันไปที่นั่นเพื่อถ่ายทำ ก็มีการผสมพันธุ์แบบเลือดชิดมา 4 รุ่นแล้ว และเกาะก็สูญเสียทรัพยากรแทบทั้งหมดไป หลังจากที่ครอบครัวมาร์กอสลี้ภัยออกนอกประเทศ”
กรีนฟีลด์แสดงความเห็นอีกว่า โปรเจ็กต์เกาะคาลาอุตสำหรับเธอ ถือว่าเป็น “ความฟุ่มเฟือยที่น่าสนใจ มีความหมายเชิงสัญลักษณ์ และก็บาปมหันต์” ถ้าพูดถึงสัญลักษณ์ความฟุ้งเฟ้อของอิเมลดาอย่างคอลเล็กชั่นรองเท้า 3,000 คู่ ก็เทียบอะไรกับสิ่งนี้ไม่ได้เลย เพราะเรื่องนี้มีสิ่งมีชีวิตและสิทธิมนุษยชนเข้ามาเกี่ยวข้องด้วย
สุดท้ายก็นำมาสู่ความพังพินาศ เพียงเพราะความคิดชั่ววูบความคิดเดียว
อ้างอิงจาก
