เมื่อวันที่ 5 มีนาคมที่ผ่านมาเฮย์เดน ไวท์ (Hayden White) เสียชีวิตลงในวัย 89 ปี
เฮย์เดน ไวท์ถือเป็นนักวิชาการคนสำคัญที่หลายๆ คน ตั้งแต่ในสายประวัติศาสตร์ไปจนถึงสายวรรณกรรมศึกษาเคยได้ยินชื่อหรือเคยอ่านงาน ข้อเสนอและงานของไวท์ทำให้เรากลับไปมองประวัติศาสตร์และประวัติศาสตร์นิพนธ์กันใหม่ – เราเขียนประวัติศาสตร์ขึ้นมาอย่างไร? ไวท์ถือเป็นส่วนหนึ่งของกระแสประวัติศาสตร์นิพนธ์ใหม่ (new historicism) โดยใช้วิธีคิดแบบหลังสมัยใหม่ ในการกลับไปทบทวน ‘ประวัติศาสตร์’
แน่นอนว่ายุคหนึ่งเราเชื่อว่าประวัติศาสตร์นั้นเป็นข้อเขียน หรือที่เรามองว่าเป็นความจริงของช่วงเวลาใดช่วงเวลาหนึ่ง พอเข้าสู่ยุคสมัยใหม่ องค์ความรู้ และความจริงทั้งหลายต่างถูกตั้งคำถาม ซึ่ง ‘ประวัติศาสตร์’ และปรัชญาความรู้เกี่ยวกับประวัติศาสตร์ก็ถูกตั้งคำถามด้วย โดยแต่เดิมการศึกษาเรื่องเล่า (narrative) หรือบันเทิงคดี (fiction) นั้นถูกแยกออกจากประวัติที่ถือกันว่าเป็นข้อเท็จจริง แต่สิ่งที่ไวท์ทำคือการกลับไปมองว่า จริงๆ แล้วประวัติศาสตร์ก็คือเรื่องเล่าชุดหนึ่งที่ถูกเรียบเรียงขึ้น
ข้อเสนอสำคัญของไวท์คือ แท้จริงแล้วประวัติศาสตร์ก็คือเรื่องเล่าชุดหนึ่งที่นักประวัติศาสตร์เล่า โดยไวท์ใช้คำว่า emplotment คือมีการวางต้นเรื่อง กลางเรื่องและจบเรื่องเหมือนกับเรื่องเล่าโดยทั่วไป ดังนั้นการเล่าประวัติศาสตร์แบบมีพล๊อตนี้ สิ่งที่เราพิจารณาจึงได้เปลี่ยนจากความเป็น ‘ข้อเท็จจริง’ ไปสู่ความเข้าใจตัว ‘ประวัติศาสตร์’ ที่ถูกเขียนขึ้นอย่างซับซ้อนนั้นมากกว่า
ตรงนี้เองที่ไวท์เอาศาสตร์สำคัญสองสาขาคือวรรณกรรมศึกษา (literary studies) และประวัติศาสตร์ศึกษาเชื่อมเข้าหากัน โดยไวท์มองข้อเขียนทางประวัติศาสตร์ในฐานะตัวบททางวรรณกรรม (และในทางกลับกันอิทธิพลนี้ก็นำไปสู่การใช้ตัวบทวรรณกรรมเพื่อทำความเข้าใจประวัติศาสตร์ด้วย) ดังนั้นจากการศึกษาประวัติศาสตร์ที่มองหาข้อเท็จจริง(fact) จึงนำไปสู่การอ่านประวัติศาสตร์ตั้งแต่ ‘กระบวนการ’ รวมถึง ‘วาทศิลป์’ ที่ประวัติศาสตร์นั้นถูกสร้างขึ้น ใครเป็นคนเขียนประวัติศาสตร์ ทำไมถึงเลือกเล่าแบบนี้ มีการวางโครงเรื่อง วางตัวละคร จัดเรียงเหตุการณ์ เน้นย้ำ ซ้ำ หรือตัดทอนอะไร สาร (message) ที่อยู่ในการเขียนประวัติศาสตร์นั้นอยู่ที่ไหน การเขียนประวัติศาสตร์นั้นสะท้อนความคิด ความเชื่อ หรือมีนัยทางการเมืองอย่างไร ฯลฯ
ไวท์จึงเป็นอีกหนึ่งนักคิดคนสำคัญที่ชี้ชวนให้เราเห็นประวัติศาสตร์ ในมิติที่ย้อนกลับไปถึงกระบวนการและบริบทที่ประวัติศาสตร์นั้นๆ ถูกสร้างขึ้น ถือเป็นนักทฤษฎีที่ส่งอิทธิพล ต่อความคิด และความรู้ต่างๆ ในโลกปัจุบัน
เฮเดน ไวท์ เกิดในปี 1928 ที่รัฐเทเนสซี่ โดยตัวเองทำงานในวงวิชาการกว่าครึ่งศตวรรษ ไวท์เสียชีวิตลงเมื่อวันจันทร์ที่ 5 มีนาคม ที่บ้านในเมืองซานตาครูซ รัฐแคลิฟอร์เนีย ในวัย 89 ปี
อ้างอิงข้อมูลจาก
