เป็นเรื่องน่าเศร้าใจเมื่อวงวิชาการทางวรรณกรรมร่วมสมัยสูญเสียอีกหนึ่งนักวิชาการไปด้วยวัยเพียง 59 ปี
พาสคาล กาซาโนวา (Pascale Casanova) เป็นนักวิชาการและนักทฤษฎีวิจารณ์ชาวฝรั่งเศส ผลงานสำคัญของเธอคือการทำความเข้าใจ ‘จักวรวาลของวรรณกรรม’ คือมองการไหลเวียนของวรรณกรรมจากงานเขียนชาติหนึ่งๆ ไปสู่ระบบของวรรณกรรมโลก (world literature) ตัวกาซาโนวาเป็นนักคิดที่อุทิศตัวและสร้างคุณูปการให้กับวงวิชาการพร้อมๆ กับที่เธอนั้นต้องต่อสู้กับโรคร้ายที่รักษาไม่ได้มาร่วม 10 ปี และได้เสียชีวิตลงไปเมื่อวันที่ 29 กันยายนที่ผ่านมา
The World Republic of Letters เป็นงานเขียนชิ้นสำคัญของกาซาโนวา เวลาเราพูดเรื่องโลกของตัวอักษรเรามักจะนึกถึงอะไรที่เป็นนามธรรม แต่สิ่งที่กาซาโนวาทำคือการมองโลกของวรรณกรรมด้วยมุมมองที่เป็นรูปธรรม งานเขียนชิ้นนี้มาจากวิทยานิพนธ์ระดับปริญญาเอก ที่มีปิแอร์ บูร์ดิเยอ (Pierre Bourdieu) เป็นอาจารย์ที่ปรึกษา แนวคิดเรื่องโลกวรรณกรรม—และวรรณกรรมของโลกของเธอเป็นการผสานแนวคิดสำคัญสองแนวคิดคือ ‘economy world’ ของแฟร์น็อง โบรแดล (Fernand Braudel) และ แนวคิดเรื่อง ‘field’ ของบูร์ดิเยอ เพื่ออธิบายการเกิดขึ้นของ ‘literature-world’
เวลาเราพูดเรื่อง world literature หรือวรรณกรรมของโลก คือการที่งานชิ้นหนึ่งหรือนักเขียนคนหนึ่งจะได้รับการยอมรับในระดับนานาชาตินั้น มันก็มีเงื่อน มีโอกาส มีการแข่งขันบางอย่างที่เป็นปัจจัยให้งานจากชาติ—ภาษาใดภาษาหนึ่งสามารถเข้าสู่พื้นที่ของวรรณกรรมนานาชาติ (international literary space) ได้ แนวคิดเรื่อง field ให้ภาพสนามที่แต่ละผู้เล่น—นักเขียนแต่ละคนที่เข้าแข่งขันช่วงชิงพื้นที่กัน ประเด็นสำคัญคือพื้นที่โลกของวรรณกรรมจึงมีความสัมพันธ์กับตลาด และโลกของวรรณกรรมไม่ได้มีความเสมอภาคเสมอไป เช่นว่า งานเขียนจากบางชาติบางภาษามีโอกาสที่จะได้รับการยอมรับในวงวรรณกรรมโลกมากกว่า งานเขียนจากภาษาหลักๆ เช่น ภาษาอังกฤษ ฝรั่งเศส เยอรมัน มีโอกาสได้รับการยอมรับมากกว่า
การสร้างพื้นที่ของวรรณกรรมให้เป็นรูปธรรมนี้ทำให้เราเห็น ‘การเมืองเรื่องหนังสือ’ โดยเฉพาะเมื่อเรากวาดตาไปบนชั้นหนังสือทั้งหนังสือแปลและหนังสือขายดี เราจะเริ่มมองเห็นปริมาณงานเขียนที่มาจากบางภาษา จากบางชาติที่วงวรรณกรรมโลกและเราให้การยอมรับ และอ่านกันมากกว่าชาติอื่นๆ ซึ่งการบริโภคงานนี้ย่อมนำไปสู่ความคิด รสนิยม ไปจนถึงอุตสาหกรรมการผลิตและการบริโภคงานเขียนต่างๆ ต่อไป
งานเขียนของกาซาโนวาค่อนข้างให้ภาพโลกของวรรณกรรมและวรรณกรรมของโลกอย่างซับซ้อนและถี่ถ้วน นับตั้งแต่การย้อนกลับไปดูการก่อตัวขึ้นเมื่อวรรณกรรมจากชาติหนึ่งๆ เริ่มมีพื้นที่ที่เป็น ‘นานาชาติ’ ตั้งแต่ราวศตวรรษที่ 16-17 ไปจนถึงการอธิบายพื้นที่และเงื่อนไขของตัวพื้นที่ของวรรณกรรมโลกที่มีทั้งงานเขียนที่ครอบงำพื้นที่ส่วนใหญ่ และงานเขียนกลุ่มน้อยต่างๆ และการที่งานเขียนทั้งหมดนี้มีปฏิสัมพันธ์กันเพื่อชิงพื้นที่ของวรรณกรรมโลก
อ้างอิงข้อมูลจาก
