หนึ่งในพรรคการเมืองหน้าใหม่ที่ปรากฎตัวขึ้นมา และสร้างแรงกระเพื่อมทางการเมืองได้มากที่สุด คือพรรคอนาคตใหม่ที่นำโดยหัวหน้าพรรคอย่าง ธนาธร จึงรุ่งเรืองกิจ
ในบทสัมภาษณ์ตอนที่ 2 นี้ เราชวน ศ.ดร.ชัยวัฒน์ สถาอานันท์ คณะรัฐศาสตร์ ธรรมศาสตร์ มองปรากฏการณ์อนาคตใหม่ และความนิยมที่พรรคนี้กำลังได้จากคนรุ่นใหม่จำนวนไม่น้อย เช่นเดียวกับการถูกมองว่าเป็นภัยคุกคามสำหรับขั้วการเมืองฝ่ายตรงข้าม
อาจารย์มองปรากฏการณ์อนาคตใหม่ และกระแสนิยมของคุณธนาธรในหมู่คนรุ่นใหม่อย่างไร
ผมคิดว่าหลายคนมักจะโยงกรณีของอนาคตใหม่เข้ากับ first time voter หรือคนที่มีสิทธิเลือกตั้งเป็นครั้งแรกในชีวิต เราว่างเว้นจากการเลือกตั้งมาแปดปี ซึ่งแปดปีที่ผ่านมานี้ จำนวนคนเจ็ดล้านคนก็มีความสำคัญ เขาเป็นคนอีกรุ่นหนึ่ง อันนี้ก็ยิ่งน่าสนใจไปใหญ่
ในงานวิจัยของ อ.ประจักษ์ ก้องกีรติ พูดถึงการแยกขั้วแยกข้างที่อยู่บนเรื่องชนชั้น ความเป็นเมืองกับชนบท หรืออีกหลายประการ สิ่งที่น่าสนใจคือ อีกหนึ่งลักษณะของการแยกขั้วแยกข้างที่น่าสนใจมาก คือการแยกขั้วแยกข้างระหว่างวัยหรือเจเนอเรชั่น
มีการศึกษาว่า คนรุ่นใหม่หรือมิลเลนเนียลไม่ได้มองโลกเหมือนกับคนรุ่นก่อนแล้ว ผมเป็นคนสอนหนังสือ สมัยก่อนผมก็พยายามเข้าถึงนักศึกษาของผม แต่นับปีมาในระยะหลัง ผมรู้ว่าช่องว่าระหว่างผมกับนักศึกษาห่างออกจากกันเรื่อยๆ สิ่งที่ผมคิดว่าเคยเข้าถึงเขาในอดีต วันนี้ก็เข้าไม่ถึงแล้ว
ผมเป็นคนรุ่นโทรทัศน์ อ่านหนังสือพิมพ์ แต่คนรุ่นนี้ไม่ได้ดูโทรทัศน์หรืออ่านหนังสือพิมพ์ ชีวิตเขาอยู่รอบๆ โทรศัพท์มือถือหรือสมาร์ทโฟนมากกว่า ถ้าคิดแบบนี้ สิ่งที่เกิดขึ้นก็คือช่องว่างระหว่างคนรุ่นใหม่กับอีกรุ่น
ผมคุยกับคนรุ่นใหม่เรื่องยุทธศาสตร์ 20 ปี พวกเขาหัวเราะแล้วบอกว่า พวกเราคิดถึงอนาคตแค่ปีสองปีเท่านั้นเองอาจารย์ มันไม่ได้ยาวขนาดนั้นเลย หลายคนตั้งคำถามว่า แล้วคนออกแบบยุทธศาสตร์เขาเป็นใครที่จะมาบอกว่าอนาคตควรจะเป็นยังไง
พวกเขาก็ถามคำถามที่น่าสนใจมาก ตอนนี้มันยุ่งเข้าไปใหญ่อีก เพราะเราเอายุทธศาสตร์นี้ใส่ไปในรัฐธรรมนูญแล้วก็ล็อคไว้ แล้วรัฐธรรมนูญก็ถูกออกแบบมาให้แก้ยากมาก
ซึ่งพรรคอนาคตใหม่อยู่ในบริบทของสิ่งเหล่านี้ แล้วเขาก็มาพร้อมกับข้อเสนอบางอย่างที่ผมคิดว่า คนรุ่นผมอาจรู้สึกว่ามันไปไกลไป หรือน่ากลัวไปในหลายเรื่อง แต่สำหรับคนรุ่นใหม่อาจจะไม่รู้สึกแบบนี้ก็ได้
ตัวอย่างช่องว่างที่น่าสนใจก็คือว่า ในฝรั่งเศสมีการศึกษาที่พบว่าเด็กฝรั่งเศสในวันนี้มี 1 เปอร์เซ็นต์เท่านั้นที่เคยเห็นวัวตัวเป็นๆ จริงๆ คนรุ่นนี้ใช้เวลาไม่เหมือนกับผม วิธีคิดเรื่องเวลาคือเขาต้องเร็ว อีกอันนึงที่ผมบอกรุ่นผู้ใหญ่ให้รู้คือ พวกผู้ใหญ่คลอดมาจากท้องแม่เหมือนกัน แม่เจ็บท้องทั้งนั้น แต่รุ่นใหม่ก็คลอดมาแบบที่แม่ไม่ได้เจ็บท้องเพราะฉีดยา ความคิดเรื่องความทุกข์ ความสุข มันเปลี่ยนหมดแล้ว
แล้วอาจารย์เห็นความน่าสนใจอะไรในปรากฏการณ์นี้
ผมคิดว่าพรรคอนาคตใหม่น่าสนใจ คุณูปการสำคัญของพรรคอนาคตใหม่ คือทำให้สังคมเห็นว่ามันมีคนจำนวนหนึ่งที่คิดแบบนี้ แล้วเอาของที่คนอาจจะคิดว่าไม่มี เอาขึ้นมาให้เห็นข้างบน
ผมอาจจะคิดไม่เหมือนกับใครนะ ผมเชื่อว่าระบบประชาธิปไตย มันไม่ใช่ระบบที่ทุกอย่างโปร่งใส ประชาธิปไตยมันทำงานโดยทำให้ของบางอย่างที่เคยถูกแอบซ่อน ได้ขึ้นมา ขณะเดียวกันก็เอาของบางอย่างไปหลบไว้ก็มี มันเป็นทั้งสองอย่าง มันไม่ใช่ absolute transparency นี่คือความคิดของ อเล็กซิส เดอ ต๊อกเกอร์วิลล์
อย่างที่ผมบอกว่า เพราะการเลือกตั้งมันเป็นเกม ดังนั้น เมื่อผมไม่ชอบคุณ แต่เกมต้องมีมารยาทกับคุณในการต่อสู้แบบนี้ ยกตัวอย่างในรัฐสภาอังกฤษเวลานักการเมืองทะเลาะกัน เวลาประธานสั่งให้หยุดเขาก็หยุด ไม่ได้เพราะเขาอยากหยุด แต่เขาหยุดเพราะกติกา ประชาธิปไตยมันทำให้บางอย่างหลบเข้าไป และบางอย่างก็ปรากฎในเวลาเดียวกัน
พรรคอนาคตใหม่ก็ออกมาในลักษณะนี้ ซึ่งเป็นทางเลือกสำหรับคนรุ่นใหม่ที่อยากลงคะแนนเสียงเลือกตั้ง อีกอย่างหนึ่งที่น่าสนใจก็คือว่า พรรคอนาคตใหม่นำประเด็นต่างๆ ซึ่งเดิมเคยอยู่ถูกแอบซ่อนอยู่ในซอกมุมของสังคมมาพูด ซึ่งคุณไม่จำเป็นต้องเห็นด้วยกับเขา แต่เขาเอาขึ้นมาวางไว้ให้เห็นว่า ในสังคมไทยมันมีประเด็นแบบนี้อยู่
แต่ก็มีคนจำนวนไม่น้อยที่รู้สึกกลัวว่าสิ่งที่เขาเคยเชื่อจะถูกทำลายไป
มันแหงเลย ผมไม่รู้ว่าพรรคอนาคตเขารู้ตัวรึเปล่านะ เวลาคุณเป็นตัวแทนของอนาคตอันใหม่ คุณสมบัติสำคัญของความเป็นอนาคตคือความไม่แน่นอน อนาคตคือความไม่แน่นอน ทุกอย่างที่อยู่ในอนาคต ไม่มีใครบอกได้ว่าจะเกิดอะไรขึ้น ชีวิตที่แท้จริงมันไม่ค่อยแน่นอนถ้าคิดจากอนาคต เพราะฉะนั้นใครบ้างจะไม่กลัวล่ะ เพราะฉะนั้นโลกของเรา มันจึงเป็นโลกที่ทำให้อยู่กับความไม่แน่นอนได้ แต่อนาคตใหม่กำลังเอาความไม่แน่นอนมาขาย จึงมีคนจำนวนมากรู้สึกหวาดกลัวอนาคตใหม่
ขณะเดียวกันคนรุ่นใหม่หลายๆ คนพร้อมจะสนับสนุนความไม่แน่นอนนี้
ก็เพราะเป็นคนรุ่นใหม่ไง สำหรับคนรุ่นใหม่แล้ว เขาไม่มีปัญหากับการเดินไปข้างหน้า และชีวิตเขาอยู่กับความไม่แน่นอนอยู่แล้ว สำหรับพวกเขาแล้ว ความเปลี่ยนแปลงในชีวิตมันเกิดขึ้นได้ ดังนั้น พรรคอนาคตใหม่ก็ถูกจริตเขาในความหมายนี้
แต่สำหรับคนรุ่นผู้ใหญ่อาจไม่แน่ใจ บางอย่างที่เขาเคยอยู่กับความแน่นอน พอมาเจอแบบนี้เข้าก็ยุ่งเหมือนกันนะ ถึงอย่างนั้น ผมคิดว่าคนรุ่นผู้ใหญ่ที่อาจจะไปโหวตให้กับอนาคตใหม่ก็โหวตเพราะเขาเห็นชัดว่า ในตัวตนของเขาไม่ใช่อะไร แต่ในสิ่งที่เขาสัญญานั้นเป็นของอนาคตทั้งสิ้น
สมมติเราเป็นทหาร พอคุณบอกว่าจะตัดงบทหารออก สิ่งที่เคยแน่นอนก็เดือดร้อน มันก็รู้สึกว่ามีปัญหาแล้ว แต่คนอีกจำนวนนึงก็คิดว่ามันก็เป็นเหตุเป็นผล เพราะประเทศนี้มีงบทหารโตขึ้นเยอะพอสมควร เมื่อเปรียบเทียบกับงบประมาณอย่างอื่น
พอเป็นแบบนี้แล้ว อาจารย์คิดว่าอะไรที่จะเป็นสิ่งอนาคตใหม่ต้องเป็นกังวล
ถ้าเขาสามารถผูกโยงกับคนที่จะไปลงคะแนนครั้งแรกได้ สิ่งที่จะเป็นอันตรายคือ popularity ของเขา เมื่อความเป็นที่นิยมยิ่งสูงมากขึ้น เขาก็จะถูกคู่ต่อสู้มองว่าเป็นภัยคุกคามมากขึ้น ถ้าเขามีระดับความนิยมน้อย เขาเป็นภัยคุกคามน้อย เขาก็ปลอดภัย
ปลอดภัยจากอะไร
ปลอดภัยจากการโจมตีในหลายๆ ลักษณะ ถ้าพรรคคุณใหม่แล้วไม่มีอะไร คุณก็ไม่ถูกโจมตี แต่เมื่อเขาโยงกับคนที่มองอนาคตและความไม่แน่นอนอีกแบบนึง เรื่องแบบนี้มันใหญ่พอที่จะทำให้ฝ่ายคู่ต่อสู้รู้สึกไม่สบายใจ
แต่สิ่งสำคัญก็คือว่า ที่เมื่อกี้เราบอกว่าการเลือกตั้งมันเป็นเกม เกมนี้มีผู้เล่นหลายคน เวลานี้ระบบเลือกตั้งของเรา กำลังเปลี่ยนเกมให้กลายเป็นสงครามระหว่างฝ่าย จับเอาพวกนี้ไปรวมเป็นพวกเดียวกัน พอเป็นแบบนี้ก็กลายเป็น คือจับเอาแต่ละกลุ่มเป็นพวกเดียวกัน พอเป็นแบบนี้มันเลยกลายเป็นตรรกะว่า ถ้าไม่ใช่พวกกู ก็ต้องเป็นพวกมึง เป็น us and them ซึ่งเรื่องนี้มันใช้ในกรณีที่เกิดสงคราม มันจึงทำลายเกมประชาธิปไตยในความหมายนี้
จริงๆ คือรัฐบาลออกแบบรัฐธรรมนูญ เพื่อให้มีพรรคการเมืองจำนวนมาก แต่ลักษณะการแยกขั้วที่เกิดขึ้น กำลังไปกดทับสิ่งที่รัฐบาลออกแบบมาเองอีกที
ผมกำลังหมายความว่า การมีพรรคการเมืองลงเลือกตั้งกว่า 50 พรรคมันอาจจะดีก็ไ้ด้นะ ต่างคนต่างไปคนละทิศคนละทาง แล้วก็มีทางเลือกให้ประชาชนเยอะแยะไปหมดเลย ไม่จำเป็นต้องอยู่กับประชาธิปัตย์หรือเพื่อไทยอีกต่อไป เพราะมีสิ่งอื่นให้ซื้อ แต่จากการแยกขั้วที่เกิดขึ้น มันกำลังทำลายความหลากหลายซึ่งอยู่ในระบบประชาธิปไตยของเรา
มันถูกมัดรวมแล้วก็เหมาว่าเป็นแบบนี้ และถูกบังคับด้วยความขัดแย้งเดิมที่สู้กันว่า ที่มองว่านี่คือฝ่ายทักษิณ กับอีกฝ่ายนึง อันนี้อันตราย
ติดตามบทสัมภาษณ์ฉบับเต็มๆ ได้เร็วๆ นี้
photo by Adidet Chaiwattanakul
บทสัมภาษณ์ตอนที่ 1 : คู่ต่อสู้ก็สำคัญ ไม่ใช่ทำให้เขาตายหรือหายไป
