‘สถานีกลางกรุงเทพอภิวัฒน์’ คือชื่อใหม่ของ ‘สถานีกลางบางซื่อ’ สถานีรถไฟหลักแห่งใหม่ของไทย ที่เป็นศูนย์รวมของเส้นทางรถไฟทางไกลทุกสาย รถไฟฟ้าสายสีแดงเข้ม–แดงอ่อน และ MRT สายสีน้ำเงิน
‘สถานีกลางกรุงเทพอภิวัฒน์’ คือชื่อที่ได้รับพระราชทานใหม่ เมื่อเดือนกันยายนปี 2564 แม้ที่ผ่านมา จะมีการติดตั้งป้ายชื่อ ‘สถานีกลางบางซื่อ’ มาตั้งแต่ช่วงต้นปี 2563 แล้วก็ตาม ทำให้ผลที่ตามมาในขณะนี้ คือการต้องเปลี่ยนป้ายใหม่ ซึ่งก็เป็นโครงการที่มีวงเงินสูงถึง 33,169,726 บาท นำมาสู่คำถามที่ตามมามากมาย
แต่นอกเหนือจากเรื่องงบประมาณ อีกหนึ่งเรื่องที่สำคัญก็คือ การบอกทางโดยรอบสถานีที่ต้องเปลี่ยนไปทั้งระบบ และอาจสร้างความสับสนให้กับผู้โดยสารอยู่จำนวนไม่น้อย
The MATTER ได้ไปพูดคุยกับ ‘สมิต บุณยรักษ์’ ผู้ศึกษาระบบป้ายบอกทางในกรุงเทพฯ เป็นงานอดิเรก เจ้าของเพจ ‘Wayfinding Bangkok’ ที่ก่อตั้งมาตั้งแต่ปี 2559 เพื่อสำรวจปัญหาของการเปลี่ยนชื่อ ‘สถานีกลางกรุงเทพอภิวัฒน์’ ร่วมกัน
“พวกสถานีรถไฟฟ้า BTS, MRT ผมมองว่า ชื่อควรจะจำง่าย พอพูดชื่อปุ๊บ ก็จะนึกภาพในหัว มีแผนที่ในหัวทันทีเลยว่า เราพูดถึงที่เดียวกันเวลาเรานัดใคร ไม่ใช่นัดเจอแล้วอยู่กันคนละที่ แล้วมาทะเลาะกันทีหลังว่านัดกันผิดที่ ชื่อสถานี หรือแม้แต่ชื่อสถานที่ มันมีหน้าที่ทาง wayfinding ในการช่วยระบุตำแหน่ง” สมิตเริ่มด้วยการกล่าวถึงหลักการสำคัญ
“wayfinding คนอาจจะเข้าใจผิดว่าเป็นศาสตร์ของการออกแบบป้ายบอกทาง ซึ่งไม่เป็นความจริง wayfinding เป็นกระบวนการทางจิตวิทยาทั้งหมดในการหาตำแหน่งของตัวเอง ตามด้วยค้นหาทิศทางที่ตัวเองจะไป หาจุดที่เราต้องการจะไป ฉะนั้น ป้ายบอกทาง การตั้งชื่อสถานี การออกแบบสิ่งแวดล้อม หรือแม้แต่สถาปัตยกรรม ทั้งหมดนี้เป็นเครื่องมือ (tools) สำหรับ wayfinding ทำให้ในหลายกรณี คือ wayfinding ไม่สามารถแก้ได้ด้วยป้ายบอกทางอย่างเดียว แค่การตั้งชื่อก็เปลี่ยนความคิดของผู้โดยสารได้ ด้วยการตั้งชื่อให้ถูกต้อง หรือตั้งชื่อให้ดีที่สุดเท่าที่จะทำได้”
เมื่อมาถึงกรณีของการเปลี่ยนชื่อสถานีที่เป็นประเด็นอยู่ในขณะนี้ “พอเห็นข่าววันแรก ก็รู้สึกว่า การเปลี่ยนชื่อสถานีกลางบางซื่อ เป็นสถานีกลางกรุงเทพอภิวัฒน์ ทำให้รู้สึกเหมือนกับว่า ไปยุ่งกับเครื่องมือ wayfinding อีกแล้ว” สมิตกล่าว
ปัญหาหลักของเรื่องนี้ ก็คือการเปลี่ยนชื่อที่เกิดขึ้นทีหลัง ซึ่งแตกต่างจากกรณีอย่างสนามบินสุวรรณภูมิที่มีการตั้งชื่อมาก่อนแล้ว และทุกคนรู้ว่าเป็นที่เดียวกัน ในกรณีนี้ เขามองว่า จะตั้งชื่อเป็นสถานีกลางกรุงเทพอภิวัฒน์ก็ได้ เพียงแต่ไม่ควรมีการเปลี่ยนแปลงเกิดขึ้นทีหลัง
“พอมันเป็นเรื่อง wayfinding แล้ว มันกระทบหนักตรงที่ มันไม่ใช่แค่รถไฟไทย ที่ต้องเปลี่ยนป้าย ทีนี้มันกลายเป็นว่า BTS, MRT และระบบอื่นๆ หรือแม้แต่ที่เพจอื่นๆ เคยบอกกันว่า พวกป้ายบอกทาง ป้ายถนนเขียวๆ ที่ชี้ไปสถานีกลางบางซื่อ ก็ต้องโดนหมดเลย มันเลือกเปลี่ยนช้า”
สำหรับวิธีแก้ปัญหา สมิตยกตัวอย่างข้อเสนอของ สุรเชษฐ์ ประวีณวงศ์วุฒิ ส.ส.บัญชีรายชื่อ พรรคก้าวไกล ที่มองว่า ให้ใช้ควบคู่กันเป็น 2 ชื่อไปเลย “ในเอกสารราชการ ก็ใช้ชื่อกรุงเทพอภิวัฒน์ แต่ผู้โดยสารอ่าน เป็นสถานีกลางบางซื่อเหมือนเดิม จะได้ไม่ต้องแก้ไขป้าย” อย่างไรก็ดี ทางออกนี้ก็อาจจะยังมีปัญหาคือ อาจจะมีผู้โดยสารที่รู้ชื่อใดชื่อหนึ่ง และจะสื่อสารกันไม่รู้เรื่อง เป็นการเพิ่มความซับซ้อนของระบบ wayfinding มากขึ้น
ส่วนตัวเขาเอง มองว่า ถ้าจำเป็นต้องเปลี่ยนชื่อจริงๆ ก็ให้แก้ไขป้ายทั้งหมด ไม่ใช่แค่ป้ายสถานีใหญ่อย่างเดียว แต่ต้องแก้ทั้งในแผนที่ตัวตัวรถไฟ สติกเกอร์ในรถ-นอกรถ รวมถึงป้ายของ MRT ทั้งหมด ขณะเดียวกัน ก็ต้องมีวงเล็บว่า บางซื่อ หรือมีการทำกราฟิกให้รู้ว่าเป็นบางซื่ออยู่
แต่นอกเหนือจากสถานีกลางกรุงเทพอภิวัฒน์ สมิตก็บอกด้วยว่า อันที่จริงแล้ว ในระดับกรุงเทพ ระบบ wayfinding นั้น มีความ ‘พัง’ ในระดับหนึ่งแล้ว “อย่างที่บางซื่อ เขต-แขวงเราอาจจะรู้อยู่ว่าอยู่แถวๆ สถานี แต่ สน.บางซื่อ มันอยู่แถวๆ BTS สะพานควาย-อารีย์ หรือถนนพญาไทไม่อยู่ในเขตพญาไท ถนนลาดพร้าวไม่อยู่ในเขตลาดพร้าวปัจจุบัน
“มันเกิดจากการแตกเขตแตกแขวงทีหลัง ทำให้ปัญหา wayfinding มันไม่ได้มีแค่ตั้งชื่อสถานี มันมีปัญหาระดับกรุงเทพอยู่แล้ว ทำให้การตั้งชื่อสถานี ไม่ว่าจะเป็นระบบไหนก็ตาม มันจะมีเคสแบบนี้ที่ต้องยอม เพราะว่าไม่สามารถทำให้มัน ideal ได้ ทำให้มันไม่สมบูรณ์แบบได้ ในการตั้งชื่อสถานีแต่ละครั้ง
“ทำให้ชื่อสถานีมันไม่สามารถระบุตำแหน่งได้ มันกลายเป็นแค่ชื่อที่จำเป็นต้องชิน
“มันก็จะกลายเป็นระบบที่เพิ่ม learning curve ในการใช้บริการเข้าไปอีก ซึ่งปัจจุบันคนกรุงเทพฯ น่าจะโดนตั้งแต่เรื่องชื่อสถานีเชื่อมไม่เหมือนกันระหว่าง BTS, MRT มันกลายเป็นการเพิ่ม learning curve
“ฉะนั้น เรื่อง wayfinding มันควรเป็นเรื่องใหญ่ได้แล้ว” คือความเห็นของเจ้าของเพจ Wayfinding Bangkok
อย่างไรก็ดี เขาย้ำด้วยว่า การเปลี่ยนชื่อเป็นสถานีกลางกรุงเทพอภิวัฒน์นั้น ก็เป็นสิ่งที่ทำได้ สิ่งสำคัญคือ “เจตนาของการตั้งชื่อคืออะไรกันแน่” ในฐานะสถานีรถไฟระหว่างเมืองหรือในระดับภูมิภาค การตั้งชื่อสถานีให้กว้าง อย่างเช่น สถานีกรุงเทพฯ ก็อาจจะทำได้ ซึ่งจะแตกต่างจากรถไฟฟ้า BTS หรือ MRT ที่ชื่ออาจจะต้องแคบลงกว่าเดิม
