หน้าที่ของพี่เลี้ยงมีเพียงทำให้หญิงสาวที่ดูแลมีความสุข
หากใครเคยได้อ่านวรรณกรรมหรือเคยดูซีรีส์พีเรียดยุครีเจนซีหรือวิกตอเรียฝั่งตะวันตก อาจจะพอเข้าใจว่าการแต่งงานเป็นเรื่องใหญ่ของหญิงสาวในยุคนั้นมากแค่ไหน และเหล่าหนุ่มสาวคงลงเอยกันไม่ได้ หากขาดความช่วยเหลือจากหญิงสาวพี่เลี้ยงที่ดูแลอยู่ข้างกายพวกเธอ
แต่ถ้าใครยังนึกภาพไม่ออก The Lady’s Companion ซีรีส์สัญชาติสเปนที่เพิ่งเข้าฉายใน Netflix ก็เป็นอีกหนึ่งเรื่องที่ทำให้เห็นบรรยากาศช่วงต้นศตวรรษที่ 19 ได้อย่างดี เช่นเดียวกับเรื่อง Bridgerton, Emma หรือ Little Women ช่วงเวลาที่ผู้หญิงทุกคนสวมคอร์เซ็ทภายใต้ชุดกระโปรงฟูฟ่อง และรอคอยที่จะได้แต่งงานกับชายที่คู่ควร
สิ่งที่น่าสนใจนอกเหนือจากความรักกลิ่นอายยุครีเจนซี คือการเล่าเรื่องผ่าน ‘เอเลนา เบียนดา’ ตัวละครหลักซึ่งทำอาชีพ ‘พี่เลี้ยง’ หรือคนที่คอยอยู่เป็นเพื่อนข้างกายของหญิงสาวในสมัยนั้น
ที่ผ่านมาแม้เหล่าพี่เลี้ยงจำเป็นต่อสาวๆ ที่ยังไม่แต่งงาน แต่เรากลับไม่รู้จักชีวิตด้านอื่นๆ ของพวกเธอเท่าไหร่ ในวรรณกรรมที่ผ่านมาก็มักพูดถึงพวกเธอแบบบางเบาแทบกลืนไปกับฉากหลัง จริงๆ แล้วพวกเธอมีชีวิตและความเป็นอยู่อย่างไร แล้วการเป็นหญิงสาวที่หลุดไปจากกรอบที่สังคมกำหนด ทำให้พวกเธอต้องเจอกับอะไรบ้าง วันนี้ The MATTER ชวนไปรู้จักอีกหนึ่งบทบาทของผู้หญิงในยุคนี้ให้มากขึ้นกัน
MANUAL PARA SEÑORITAS. Nadia de Santiago as Elena, Isa Montalbán as Cristina in episode 01 of MANUAL PARA SEÑORITAS. Cr. Manuel Fernández Valdes/NETFLIX © 2024
เหตุผลที่หญิงสาววิกตอเรียต้องมีเพื่อนรู้ใจอยู่ข้างกาย
หากจะพูดว่าพี่เลี้ยง เกิดขึ้นมาจากสภาพสังคมสมัยนั้นก็คงไม่ผิดนัก
ย้อนกลับไปในยุคที่ผู้หญิงที่ดี หมายถึง ผู้หญิงเปราะบาง ไร้เดียงสา บริสุทธิ์ อ่อนโยน และไม่สามารถตัดสินใจเองได้ สุภาพสตรีในสังคมชั้นสูงจึงถูกขัดเกลาให้เรียนรู้เรื่องมารยาท เรียนรู้วิธีสร้างความบันเทิงมากกว่าวิชาการ อย่างการเล่นดนตรี วาดภาพ เย็บปักถักร้อย รวมถึงการดูแลบ้าน เพื่อเตรียมพร้อมเป็นภรรยาสำหรับคนที่คู่ควร เพราะการได้แต่งงานกับคนที่เหมาะสมเป็นเหมือนเส้นชัยของผู้หญิงในสมัยนั้น
แต่ความยากคือ แล้วจะรู้ได้อย่างไรละ ว่าบุรุษคนไหนคือคนที่คู่ควร ไม่ได้มาหลอกให้เธอรักแล้วจากไปดื้อๆ ก็ในเมื่อพวกเธอยังต้องเป็นคนหัวอ่อน ไม่ทันเล่ห์เหลี่ยมของชายหนุ่มเหล่านั้น ตำแหน่งพี่เลี้ยง (lady’s companion) จึงเกิดขึ้นมาเพื่อคอยดูแลเหล่าสตรีวัยใสอีกทีนั่นเอง
แม้ว่าพวกเธอจะมีข้ารับใช้รายล้อมอยู่มากมาย ถึงอย่างนั้น หญิงสาวก็ยังต้องการเพื่อนที่ไว้ใจ คอยให้คำปรึกษาเรื่องหัวใจที่ไม่อาจบอกใครได้ ด้วยเหตุนี้ บ้านไหนที่ฐานะค่อนข้างดีหน่อย หรือเพิ่งสูญเสียแม่ของบ้านไป ก็อาจจะลงประกาศโฆษณาจ้างพี่เลี้ยงมาดูแลลูกสาวของตัวเอง เพื่อคอยอยู่เป็นหูเป็นตายามเดินเล่น หรืออยู่กับบุรุษเพียงลำพัง เอาไว้ป้องกันเสียงชาวบ้านนินทาว่าพวกเธอออกมาเดินเล่นกับผู้ชายสองต่อสอง โดยไม่มีผู้ติดตาม
หน้าที่ของพี่เลี้ยงนอกจากจะต้องคอยดูแลให้คุณหนูของบ้านได้สามีที่เหมาะสมทั้งฐานะ และหน้าตาของตระกูลแล้ว พวกเธอยังต้องทำงานอื่นๆ ตามแต่ที่คุณหนูต้องการ ไม่ว่าจะเป็นการสร้างความบันเทิง ทั้งอ่านหนังสือให้ฟัง เล่นดนตรี ออกไปทำธุระ คอยรับฟังและรองรับอารมณ์ของนายหญิง จะเรียกว่าพวกเธอถูกจ้างมาเป็นเพื่อนสนิท ที่พร้อมให้ใช้งานได้ตลอดเวลาก็ว่าได้
คนที่เหมาะสมกับงานที่ต้องอยู่ข้างกายคุณหนูจึงมักเป็นคนที่มีพื้นเพดี ชนชั้นใกล้เคียงกัน ซึ่งอาจเป็นหญิงเลยวัยแต่งงาน ที่ออกมาหางานทำเพราะประสบปัญหาด้านการเงิน เนื่องจากงานนี้เป็นเพียงไม่กี่ตัวเลือกที่ยังคงสถานะทางสังคมให้พวกเธออยู่ นอกเหนือจากงานครูประจำบ้าน (governess) หรือบางครั้งก็อาจจะเป็นญาติสนิทสตรีเพศ อย่างคุณป้าผู้ครองตัวเป็นโสด หรือคุณป้าแม่ม่ายแล้วก็ได้
MANUAL PARA SEÑORITAS. Álvaro Mel as Santiago, Isa Montalbán as Cristina, Nadia de Santiago as Elena in episode 02 of MANUAL PARA SEÑORITAS. Cr. Manuel Fernández Valdes/NETFLIX © 2024
เป็นพี่เลี้ยงแท้จริงแสนลำบาก
ดูเผินๆ ตำแหน่งพี่เลี้ยงและครูประจำบ้านจะมีหน้าที่คล้ายกัน เพราะทั้งคู่ต่างก็ถูกจ้างมาดูแลเด็กสาวในบ้านตระกูลสูงศักดิ์ แถมยังตำแหน่งสูงกว่าสาวใช้ทั่วไป แต่หากเทียบเรื่องความใกล้ชิดกับนายจ้าง คงต้องยกให้ฝั่งพี่เลี้ยงมีแต้มต่อมากกว่าเล็กน้อย
ในตำแหน่งพี่เลี้ยง พวกเธอสามารถนั่งรับประทานอาหารเช้าร่วมกับเจ้านายได้ อย่างตอนแรกของเรื่อง The Lady’s Companion ที่เอเลน่าถูกขอให้ร่วมโต๊ะกับลูกสาวของนายจ้างทุกเช้า รวมถึงได้นั่งรถม้าคันเดียวกัน ออกไปร่วมงานเลี้ยงเต้นรำ หรือมีห้องนอนติดกับกริสติน่า ลูกสาวคนโตของบ้าน
อย่างไรก็ตาม แม้จะตำแหน่งจะไม่น้อยหน้าใคร แต่งานนี้ก็ไม่ใช่สิ่งที่ใครปรารถนาจะได้ทำตั้งแต่แรก เพราะด้วยสถานะเกือบจะเท่ากัน แต่พวกเธอกลับถูกคาดหวังให้มีความนอบน้อม และอดทนต่อความไม่ให้เกียรติจากนายจ้างอยู่เสมอ บางครั้งก็ทำให้พวกเธอต้องรู้สึกลำบากใจไม่น้อย
การศึกษาเกี่ยวกับบทบาทของพี่เลี้ยงในวรรณกรรมยุควิกตอเรีย จากมหาวิทยาลัยแวนเดอร์บิลท์ พบว่าหน้าที่พี่เลี้ยงเป็นช่องทางที่ทำให้ผู้หญิงในยุคนั้นได้แสดงอารมณ์ความรู้สึก ได้รับความเอาใจใส่ ซึ่งหาไม่ได้จากครอบครัวหรือแวดวงสังคมของตัวเอง เนื่องจากพวกเธอต้องแบกรับคาดหวังที่ต้องเห็นอกเห็นใจและต้องทำเพื่อผู้อื่นตลอดเวลา ดังนั้นหน้าที่พี่เลี้ยงจึงเหมือนเป็นคนรองรับอารมณ์ของนายหญิง รวมถึงต้องสละความต้องการของตัวเอง แล้วยกให้ความสุขของคนอื่นเป็นที่หนึ่ง จนอาจสูญเสียตัวตนของตัวเองไป
นอกจากนี้พี่เลี้ยงอาจต้องทนกับสายตาของคนภายนอก ที่ไม่สามารถทำตามบรรทัดฐานของสังคมได้ เพราะพี่เลี้ยงมักเป็นผู้หญิงที่อยู่ตัวคนเดียว อย่างแม่ม่าย หรือหญิงโสดขึ้นคานเป็นส่วนใหญ่ ซึ่งพวกเธอเองก็เชื่อว่าตัวเองหมดหวังที่จะได้แต่งงานอีกครั้ง อย่างที่เห็นในฉากงานเลี้ยงเต้นรำ ‘ดาเอลิตา’ เพื่อนของเอเลน่าซึ่งทำงานเป็นพี่เลี้ยงเหมือนกันพูดว่า “เราต้องยอมรับมัน เราทุกคนจะลงเอยด้วยการเป็นสาวทึนทึก” สะท้อนให้เห็นถึงชีวิตอีกด้านหนึ่งของพี่เลี้ยง ที่ไม่อาจทำตามความต้องการของตัวเองได้อีกต่อไป
งานพี่เลี้ยงยังคงดำเนินต่อไป จนกระทั่งการเปลี่ยนแปลงสังคม จากภาวะเศรษฐกิจตกต่ำครั้งใหญ่ (The Great Depression) ช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 ส่งผลกระทบให้หลายครอบครัวล้มไปตามๆ กันเป็นโดมิโน
ครอบครัวชนชั้นสูงเริ่มเงินร่อยหรอ คนใช้ชนชั้นแรงงานเริ่มน้อยลงตาม เหล่าพี่เลี้ยงจากที่เคยแค่ดูแลหญิงสาวเท่านั้น ก็ถูกขอให้ทำงานบ้านมากขึ้นจนอาจเกินขอบเขตของคำว่าพี่เลี้ยงที่เคยเป็นมา ประกอบกับช่วงสงครามที่ผู้ชายถูกเกณฑ์ไปรับใช้ชาติ ทำให้มีตำแหน่งงานว่างที่เปิดให้ผู้หญิงเข้ามาทำมากขึ้น อย่างงานโรงงาน หรือพนักงานในห้าง การทำงานนอกบ้านของผู้หญิงไม่ใช่เรื่องแปลกอีกต่อไป
การก้าวเท้าออกมาทำงาน ทำให้พื้นที่ของผู้หญิงก็ขยายกว้างขึ้น ไม่ถูกจำกัดอยู่เพียงแค่ในบ้านเท่านั้น รายได้จากการทำงาน และทางเลือกที่หลากหลาย ทำให้เหล่าหญิงสาวสามารถกำหนดชีวิตของตัวเองได้มากกว่าเดิม แม้จะไม่มากเท่าปัจจุบัน แต่อย่างน้อยการทลายกรอบไม่ให้ความสุขของผู้หญิงผูกกับการแต่งงานเพียงอย่างเดียว ก็ทำให้เหล่าสาวๆ ไม่ต้องพึ่งอาชีพพี่เลี้ยงอีกต่อไป
การค่อยๆ ขยับเปลี่ยนนี้ทำให้เหล่าพี่เลี้ยงก็ไม่จำเป็นต้องสละความสุขของตัวเองให้ใครอีกคน เพราะสามารถเลือกเส้นทางอื่นๆ ที่ตัวเองต้องการ อาชีพพี่เลี้ยงจึงเป็นเพียงสัญลักษณ์ของหญิงสาวในยุคสมัยหนึ่งเท่านั้น
การ ‘จ้าง’ พื่อนให้คอยพึ่งพิงทุกย่างก้าว จึงค่อยๆ หายไปตามกาลเวลา
อ้างอิงจาก
digitalcommons.buffalostate.edu
