การแบ่งแยก ความรุนแรง และการมองอีกฝ่ายว่าเป็นศัตรูควรถูกกำจัดให้สูญสิ้น สิ่งเหล่านี้เกิดขึ้นผ่านประวัติศาสตร์ความขัดแย้งในโลกเราให้เห็นกันอยู่เรื่อยๆ แล้วเราจะเข้าใจมันผ่านแนวคิดแบบไหนได้บ้างนะ?
BBC เคยทำสารคดีขึ้นมาชิ้นหนึ่งชื่อว่า Five Steps To Tyranny เมื่อปี 2001 ประเด็นสำคัญที่สารคดีพยายามชวนเราคิดคือ ปัจจัยจากสังคมในแง่มุมไหนบ้าง ที่ทำให้มนุษย์เราสามารถใช้ความรุนแรง และเกลียดชังกันจนมองว่า ไม่สามารถอยู่ร่วมกันได้ขนาดนั้น?
Five Steps To Tyranny หรือแปลเป็นชื่อไทยคือ ‘5 ขั้นตอนสู่การเป็นทรราช’ นั้น พาเราไปดูบันไดทีละขั้นที่นำไปสู่ความรุนแรงและเกลียดชังระหว่างมนุษย์ด้วยกันเอง ผ่านการศึกษาและการทดลองในเชิงจิตวิทยาต่างๆ (ซึ่งไม่ขอลงดีเทลเยอะนะ ขอสรุปเป็นภาพใหญ่ๆ แทน)
Step 1 แบ่งแยกพวกเราออกจากพวกเขา : สารคดีพาเราไปสำรวจการที่คนเราพร้อมจะทำความรุนแรงกับอีกฝั่งที่เราไม่ชอบได้ ผ่านถูกสร้างและให้รับรู้ว่า ‘พวกเรา’ นั้นดีงามและมีคุณค่ากว่า ‘พวกเขา’ ที่คิดต่างไปจากเรา
Step 2 การเชื่อฟังคำสั่งผู้มีอำนาจ : สารคดียกตัวอย่างการทดลองในรถไฟที่มีคนเข้าไปขอที่นั่งจากผู้โดยสาร ทั้งที่ยังมีที่นั่งอื่นว่างอีกมาก ผลคือผู้โดยสารครึ่งหนึ่งของการทดลองยอมยกที่นั่งให้แต่โดยดี ส่วนผู้โดยสารทั้งหมด 100 เปอร์เซ็นต์ ยอมยกที่นั่งให้ทันทีถ้าคนที่มาขอนั้น มากับตำรวจ
Step 3 การพร้อมทำร้ายกันและกัน : ขั้นตอนนี้มักจะเกิดขึ้น เมื่อมีการแบ่งแยกคนให้ที่รู้สึกว่าตัวเองเหนือกว่าอีกกลุ่ม พร้อมกับยอมทำตามผู้มีอำนาจตาม Step 1-2 มาแล้ว เมื่อปัจจัยมาผสมรวมกัน การพร้อมทำความรุนแรงก็เกิดขึ้นได้
Step 4 : เลือกข้างเพื่อช่วยเหลือ หรือนิ่งเฉย : อย่างที่เกิดขึ้นใน Step 1 คือเมื่อเราถูกทำให้แบ่งแยกและคิดว่าอีกพวกมีความเป็นมนุษย์น้อยกว่าเราแล้ว การเห็นใจต่ออีกฝ่ายก็อาจจะมีลดลง สารคดีหยิบเอาการทดลองที่ให้แฟนคลับทีมฟุตบอลทีมหนึ่ง ยืนดูคนที่เดินมาหกล้มข้างหน้า โดยพบว่า ส่วนใหญ่แล้ว กลุ่มตัวอย่างจะเลือกช่วยเหลือคนที่ใส่เสื้อทีมเดียวกัน และเลือกที่จะเพิกเฉยต่อคนที่ใส่เสื้อทีมที่เป็นอริ
Step 5 ทำลายล้างพวกเขาให้สิ้นซาก : เมื่อปัจจัย 4 อย่างมารวมด้วยกัน ทั้งการแบ่งแยก การพร้อมเชื่อฟังผู้มีอำนาจ และการนิ่งเฉยต่อตรงข้ามมาผสมกัน สิ่งที่น่ากลัวที่สุดตามที่สารคดีนี้นำเสนอ คือการหันมาทำร้ายซึ่งกันและกัน ราวกับว่ามนุษยธรรมที่เคยมีในตัวเรามันหายไป
ใน Step 5 นี้ใช้การทดลองที่อื้อฉาวมากที่สุดครั้งหนึ่งอย่าง ‘Stanford Prison Experiment’ ที่มอบให้คนกลุ่มหนึ่งสวมบทเป็นผู้คุมนักโทษ และเมื่อเวลาผ่านไปพวกเขาก็ยิ่งมีพฤติกรรมที่รุนแรงมากขึ้นเรื่อยๆ สารคดีเปรียบเทียบว่า สิ่งที่เกิดขึ้นในการทดลองนี้ คล้ายๆ กับจุดเริ่มต้นของเหตุการณ์ฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ที่รวันดา
“สิ่งสำคัญคือ เราสามารถถูกชี้นำไปสู่สิ่งชั่วร้าย ดังนั้นเราจึงจำเป็นต้องระวังต่อเงื่อนไขที่ทำให้คนธรรมดาทำเรื่องเหล่านี้ได้…เราต้องยืนหยัดต่อต้านในทันทีที่ทรราชย์มีสัญญาณว่าจะเกิดขึ้น” Philip Zimbardo นักจิตวิทยาแห่ง Stanford University กล่าวในสารคดี
(ใครที่อยากดูสารคดีนี้ สามารถลองค้นหาได้ในยูทูปนะ)
อ้างอิงจาก
https://www.theguardian.com/media/2000/dec/19/tvandradio.television1
https://www.laurakkerr.com/2010/10/15/documentary-five-steps-to-tyranny/
#Brief #TheMATTER
