ใต้เมืองร้างห่างไกล ใต้เมืองใหญ่ศิวิไลซ์ สัตว์ฟันแทะตัวจ้อยวิ่งพล่านไปทั่ว ทั้งกลางวันกลางคืน ออกอาละวาดทำลายข้าวของ กินเศษอาหาร จนกลายเป็นภาพแทนของความสกปรก เจ้าเล่ห์ และความไม่น่าพิสมัย
ความหมายเหล่านั้นถูกนำมาใช้ในงานศิลปะของ Banksy ศิลปินกราฟฟิตี้ชาวอังกฤษด้วยเช่นกัน แม้งานชิ้นที่โด่งดังที่สุดของเขาจะไม่ใช่หนู แต่หากลองไปเปิดสารบัญค้นผลงานทั้งหมดจะพบว่ามีหนูเข้ามาเป็นตัวละครหลักอยู่ไม่น้อย เจ้าสัตว์ตัวน้อยที่สุขอนามัยบกพร่องนี้ เป็นแรงบันดาลใจให้ผลงานเขาชิ้นแล้วชิ้นเล่า
“พวกมันดำรงอยู่โดยไม่ได้รับอนุญาต ถูกเกลียดชัง ถูกล่า และถูกข่มเหง ใช้ชีวิตอย่างสิ้นหวังอย่างเงียบๆ ท่ามกลางความโสมม แต่พวกมันก็สามารถทำให้ความศิวิไลซ์ทั้งหลายต้องคุกเข่าลงได้”
จากหนังสือ Wall and Piece ของ Banksy เขาพูดถึงความหมายเบื้องหลังของหนูในผลงานชิ้นต่างๆ หนูของเขามักทำกริยาท่าทางเหมือนคน ลุกขึ้นมาถือป้าย ประท้วง สวมสร้อยคอ หรือใช้ข้าวของของมนุษย์ มันไม่ได้พิเศษไปมากกว่าหนูในบริบทอื่นๆ ในสังคม มันยังคงเป็นสัตว์ที่วิ่งพล่านหาอาหารไปทั่วกองขยะ หลบลี้หนีวงสวิงไม้กวาดของผู้คนที่รังเกียจตัวเชื้อโรคอย่างมัน แต่ในมุมมองของ Banksy หนูไม่ได้หยุดอยู่แค่สัตว 4 เท้า แต่ถูกหยิบมาใช้แทนภาพของผู้ถูกกดขี่ ที่ต้องคอยหลบหนี เอาตัวรอดในสังคมทุนนิยม
หนูในงานของเขาจึงเป็นเหมือนเครื่องมือเชิงอุปมาอุปไมย หนูถูกล่าโดยเจ้าหน้าที่รัฐ เช่นเดียวกับศิลปินกราฟิก มักจะปรากฏตัวในยามค่ำคืนภายใต้ความมืดมิด และถูกสังคมส่วนใหญ่มองว่าเต็มไปด้วยความสกปรก น่ารังเกียจ แต่ก็ต้องเอาตัวรอดให้จนได้ เหมือนเป็นพลังคนตัวเล็กๆ ที่หวังทำลายผู้มีอำนาจ สัญลักษณ์ของการต่อต้านอำนาจนิยมและการกบฏ
บางคนตีความว่า Rat ในงานของเขาเป็นการเล่นคำกับคำว่า Art แต่ตัวเขาเองพูดอย่างติดตลกว่า เขาก็เพิ่งมาสังเกตเห็นว่ามันสลับกันได้ในภายหลังพร้อมกับทุกคนนี่แหละ ก็เลยต้องทำเป็นเหมือนว่าคิดแบบนั้นตั้งนานแล้ว สิ่งนี้คงพอจะบอกได้ว่า การเล่นคำนั้นไม่ใช่ความตั้งใจแต่แรกของเขา
แต่สิ่งที่ตั้งใจแน่ๆ คงจะเป็นแรงบันดาลใจของงานหนูๆ ทั้งหลาย ที่อาจรู้สึกว่างาน Stencil หนูแบบนี้มันดูคุ้นตา นั่นเพราะมีความคล้ายคลึงกับงานของ Blek le Rat ศิลปินกราฟฟิตี้ชาวฝรั่งเศส
ผู้ได้รับการยกย่องอย่างกว้างขวางว่าเป็นตัวพ่อแห่ง Stencil ที่มีผลงานหนูตั้งแต่ช่วงปี 1980 ด้วยแนวคิดที่คล้ายกัน เขามองว่าหนูเป็นสัตว์อิสระชนิดเดียวในเมืองนี้ Banksy เองก็กล่าวตามตรงว่าได้รับแรงบันดาลใจมาจากเขา และเขาก็ยังชื่นชมงานของ Banksy ว่าเป็นก้าวใหม่ในวงการ จน Banksyกล่าวอย่างติดตลกไว้ว่า
“ทุกครั้งที่ผมคิดว่าตัวเองได้วาดภาพอะไรที่แปลกใหม่ขึ้นมา ผมพบว่า Blek le Rat ก็ทำได้เหมือนกัน แถมยังวาดเร็วกว่าตั้ง 20 ปีแน่ะ”
ผลงานที่มีหนูชุดแรกๆ ของเขาอาจหาชมไม่ได้แล้วในตอนนี้ เพราะมันเป็นเพียง Street Art ตามมุมถนนที่ถูกลบไปตามกาลเวลา ใกล้เคียงที่สุดคงจะเป็นภาพถ่ายในหนังสือ Banging You Head Against A Brick Wall ของ Banksy งั้นเรามาสำรวจผลงานหนูๆ ชิ้นที่มีชื่อเสียงของเขากัน
Love Rat
นับว่าเป็นงานเก่าแก่ที่สุดและโด่งดังที่สุดในผลงานหนูๆ ก็ว่าได้ หนูสีขาวดำกำลังถือพู่กัน วาดหัวใจสีแดงลงบนผนัง แต่หัวใจนั้นกลับมีสีแดงไหลรินราวกับเลือด เจ้าตัวเคยกล่าวถึงไว้ว่างานชิ้นนี้เหมาะกับคู่รักที่นอกใจกัน งานชิ้นนี้จึงถ่ายทอดความรักและเปิดเผยความเจ็บปวดไปพร้อมๆ กัน
Gangsta Rat
หนูในลุคสุดเท่ สวมหมวก New York Mets และสร้อยคอโซ่เส้นใหญ่ แสดงความเคารพต่อวงการกราฟฟิตีฮิปฮอปในช่วงทศวรรษ 1980-1990 และคาดเดากันว่าแฝงไปด้วยการเสียดสีต่อสังคมบริโภคนิยม ที่มักดึงเอาเอกลักษณ์ของต่อต้านบนท้องถนน มาเปลี่ยนเป็นสินค้าที่ซื้อขายได้
Placard Rats
หนูสามตัวถือป้ายประท้วงด้วยถ้อยคำต่างๆ ต้านทุนนิยมอย่างตรงไปตรงมาที่สุด Get Out While You Can กล่าวเตือนเหล่าแรงงานที่ติดอยู่ในกับดักมนุษย์เงินเดือน Welcome to Hell ยินดีต้อนรับสู่องค์กรยุคใหม่ที่กดขี่เราไม่ต่างจากนรก และ Because I’m Worthless ล้อไปกับสโลแกนของ L’Oréal’s ที่กล่าวว่า Because I’m Worth It
ยังมีผลงานหนูๆ อีกมากมายนับสิบชิ้นในบริบทต่างๆ ยืดหยันท้าทายอำนาจเหนือตน เสียงจากเจ้าตัวจ้อยยังคงป่าวประกาศเพื่อจุดยืนของตัวเองเสมอ
อ้างอิงจาก
Banksy’s Rats Explained | Grove Gallery
Banksy Rats & More — Google Arts & Culture
A Guide To Banksy’s Rats | MyArtbroker
Rat Business and Pest Modernism – Banksy Explained
