เรื่องที่จะเล่าต่อไปนี้เกิดขึ้นอย่างรวดเร็ว ซึ่งทุกอย่างเกิดขึ้นภายในวันเดียว นั่นคือ วันที่ 5 กรฎาคม 2024
ช่วงเช้าตรู่ – ผลการนับคะแนนจากการเลือกตั้งทั่วไปสหราชอาณาจักรเริ่มทยอยออก เคียร์ สตาร์เมอร์ (Keir Starmer) หัวหน้าพรรคแรงงาน (Labour) ประกาศชัยชนะ หลังพรรคของเขาได้เสียงข้างมากแบบแลนด์สไลด์
ช่วงสาย – ริชี ซูนัค (Rishi Sunak) นายกฯ คนเดิม จากพรรคอนุรักษนิยม (Conservative) แถลงความพ่ายแพ้ และประกาศลาออก ที่หน้าบ้านเลขที่ 10 ถนนดาวนิง ที่พำนักของนายกรัฐมนตรีสหราชอาณาจักร
ช่วงเที่ยง – ซูนัคเดินทางสู่พระราชวังบักกิงแฮม เพื่อลาออกต่อกษัตริย์ชาร์ลส์ที่ 3 (King Charles III) ก่อนที่สตาร์เมอร์จะตามมาติดๆ และเข้าเฝ้ากษัตริย์ เพื่อรับการแต่งตั้งเป็นนายกฯ พร้อมรับคำเชิญให้จัดตั้งรัฐบาลอย่างเป็นทางการ
ช่วงบ่ายจนถึงเย็น – สตาร์เมอร์ย้ายเข้าบ้านเลขที่ 10 ถนนดาวนิง แต่งตั้งคณะรัฐมนตรี เริ่มปฏิบัติหน้าที่ในฐานะรัฐบาลใหม่
หลายคนคงทราบกันอยู่แล้วว่า การเมืองสหราชอาณาจักรขึ้นชื่อเรื่องความไว จัดเลือกตั้งเสร็จ 1 วันถัดไป นายกฯ คนเก่าลาออกเพราะพ่ายแพ่ และหัวหน้าพรรคที่ได้เสียงข้างมาก ก็ขึ้นเป็นนายกฯ ทันที
ซึ่งเราก็ได้เห็นกันว่า ในการเลือกตั้งทั่วไปของสหราชอาณาจักรครั้งนี้ เมื่อวันที่ 4 กรกฎาคมที่ผ่านมา พรรคแรงงานของสตาร์เมอร์ ซึ่งไม่ได้ครองอำนาจมาแล้ว 14 ปี ผงาดขึ้นเป็นพรรคเสียงข้างมาก ด้วยคะแนนเสียง 412 เสียง จากทั้งหมด 650 ที่นั่ง ขณะที่พรรคอนุรักษนิยม ซึ่งเป็นพรรครัฐบาลเดิม มีเสียงสนับสนุนถดถอย เหลือเพียง 121 เสียงเท่านั้น
แต่ทำไมรัฐบาลใหม่ถึงได้เข้ามาทำงานอย่างรวดเร็วทันใจขนาดนั้น? The MATTER ชวนไปสำรวจกระบวนการการเลือกตั้งของสหราชอาณาจักรกัน
นายกฯ ประกาศยุบสภาฯ จากนั้น 25 วันทำการ ต้องจัดเลือกตั้ง
เส้นทางการเลือกตั้งทั่วไปของสหราชอาณาจักรจะเริ่มต้นขึ้นเมื่อนายกฯ ประกาศยุบสภาฯ (หรือสภาฯ หมดอายุเอง ตามวาระ 5 ปี) นำมาสู่การกำหนดวันยุบสภาฯ และวันเลือกตั้งทั่วไป ซึ่งจะต้องมีระยะห่าง 25 วันทำการ
อันที่จริง อำนาจในการยุบสภาฯ อยู่ที่กษัตริย์ ภายใต้กติกาปัจจุบันในกฎหมาย Dissolution and Calling of Parliament Act 2022 ซึ่งนายกฯ จะต้องเป็นผู้ทูลเกล้าฯ ขอให้กษัตริย์โปรดเกล้าฯ ยุบสภาฯ
ในกรณีของการเลือกตั้งปี 2024 นี้ นายกฯ ริชี ซูนัค ประกาศยุบสภาฯ เมื่อวันที่ 22 พฤษภาคมที่ผ่านมา จากนั้นสภาฯ ถูกยุบจริงๆ วันที่ 30 พฤษภาคม และการเลือกตั้งก็ถูกจัดขึ้นในวันที่ 4 กรกฎาคม
วันเลือกตั้ง ชี้ชะตาผู้แทน 650 เขต
โดยธรรมเนียม การเลือกตั้งในสหราชอาณาจักรจะถูกจัดขึ้นในวันพฤหัสบดี ครั้งนี้ก็เช่นกัน ซึ่งเปิดให้ประชาชนเข้าคูหาได้ตั้งแต่เวลา 7.00 น. ถึง 22.00 น.
การเลือกตั้งทั่วไปเป็นการเลือกผู้แทนในสภาสามัญชน (House of Commons) แบบแบ่งเขต จำนวน 650 คน ซึ่งในการเลือกตั้งสภาล่างอย่างสภาสามัญชน สหราชอาณาจักรใช้ระบบ ‘first-past-the-post’ อธิบายอย่างง่ายก็คือ แคนดิเดตคนไหนได้คะแนนสูงสุด ก็ชนะในเขตนั้นไป
ใครชนะได้เป็นรัฐบาล
หลังจากปิดคูหา การนับคะแนนก็เริ่มต้นขึ้น ซึ่งโดยทั่วไป ก็จะเสร็จสิ้นทุกเขตภายใน 08.00 น. ของเช้าวันถัดมา นั่นคือวันศุกร์
เกณฑ์การตัดสินผู้ชนะก็เรียบง่าย พรรคไหนที่ได้เสียงข้างมาก หรือก็คือ 326 เสียง จากทั้งหมด 650 เสียง ก็จะได้สิทธิจัดตั้งรัฐบาลไป ถ้าพรรครัฐบาลเดิมได้เสียงข้างมาก นายกฯ ก็ไม่จำเป็นต้องลาออก แต่ถ้าเป็นพรรคอื่นที่ชนะ นายกฯ ต้องลาออก เพื่อเปิดทางสู่การแต่งตั้งนายกฯ และรัฐบาลชุดใหม่
เรื่องราวจะซับซ้อนขึ้นเล็กน้อย ถ้าไม่มีพรรคไหนได้เสียงข้างมากชัดเจน เป็นปรากฏการณ์ที่เรียกว่า ‘รัฐสภาแขวน’ (hung parliament)
ถ้าเกิดกรณีแบบนี้ นายกฯ คนเดิมจะได้อยู่ในตำแหน่งต่อ และเป็นคนแรกที่จะมีโอกาสจัดตั้งรัฐบาล ซึ่งอาจทำได้ด้วยการเจรจากับพรรคอื่นเพื่อจัดตั้งรัฐบาลผสม หรือจัดตั้งรัฐบาลเสียงข้างน้อย ถ้าการเจรจาล้มเหลว ก็ต้องลาออกเพื่อให้พรรคฝ่ายค้านที่ใหญ่ที่สุดได้มีโอกาสจัดตั้งรัฐบาลบ้าง
กษัตริย์เชิญผู้ชนะเข้าเฝ้า แต่งตั้งเป็นนายกรัฐมนตรี
ในกรณีที่พรรคอื่นที่ไม่ใช่พรรครัฐบาลได้เสียงข้างมาก นายกฯ คนเดิมต้องลาออกกับกษัตริย์ จากนั้นกษัตริย์ก็จะเชิญหัวหน้าพรรคที่ได้รับเสียงข้างมากให้เข้าเฝ้า เพื่อแต่งตั้งเป็นนายกฯ และเชิญให้จัดตั้งรัฐบาลอย่างเป็นทางการ
โดยปกติจะเข้าเฝ้าที่พระราชวังบักกิงแฮม โดยว่าที่นายกฯ คนใหม่ จะเดินทางเข้าไปด้วยรถยนต์ส่วนตัว จากนั้นออกมาด้วยรถประจำตำแหน่ง พิธีเข้าเฝ้าเพื่อแต่งตั้งนายกฯ นี้มีชื่อเรียกกันตามธรรมเนียมว่า ‘kissing of hands’ แต่ปัจจุบันก็ไม่จำเป็นต้องจูบพระหัตถ์ของกษัตริย์จริงๆ
ต่อมา นายกฯ คนใหม่ก็จะเดินทางสู่บ้านเลขที่ 10 ถนนดาวนิง กล่าวสุนทรพจน์ครั้งแรก และเริ่มปฏิบัติหน้าที่ในฐานะผู้นำรัฐบาลคนใหม่ ซึ่งหนึ่งในภารกิจแรกๆ ก็คือการแต่งตั้งคณะรัฐมนตรี
และนั่นก็คือเรื่องราววุ่นๆ ในหนึ่งวันของประวัติศาสตร์การเมืองสหราชอาณาจักร
อ้างอิงจาก
