มนุษย์เป็นสัตว์สังคมอย่างยิ่งยวด เพราะพวกเรามีโอกาสรอดต่ำหากต้องดิ้นรนกันเองอย่างโดดเดี่ยว เราจึงถูกบีบบังคับให้จับกลุ่มกันเพื่อสร้างสังคมและต้องบริหารจัดการมันอย่างเป็นระบบ แต่ทุกระบบก็ต้องการมีผู้นำที่มีอำนาจตัดสินใจ สังคมจึงจะขับเคลื่อนเดินหน้าต่อไปได้ (หรือถอยหลังก็แล้วแต่)
แต่ไฉน ผู้นำของพวกเรา ยุคนี้จึงมีแนวโน้มมีลักษณะ ‘สายดุ’ กันมากขึ้น ไม่ว่าจะเป็น Donald Trump ตัวแทนจากฝ่ายพรรครีพับลิกันที่ใครๆ ก็เคยมองว่าเป็นเพียง ‘ตัวตลก’ ในสนามเลือกตั้ง ดันกลายมาเป็นเบอร์หนึ่งแบบมาวินชิงตำแหน่งประธานาธิบดีสหรัฐอเมริกา กับนโยบายขวาตกขอบที่เต็มไปด้วยการเหยียดและกีดกันทางเชื้อชาติแบบออกสื่อหน้าใสเหมือนเล่านิทานให้เด็กฟัง (The MATTER เคยรวบรวมนโยบายของ Trump ไว้ที่)
หรือกรณี Rodrigo Duterte กวาดคะแนนอย่างถล่มทลายจากชาวฟิลิปปินส์ ว่าที่ประธานาธิบดีกับนโยบายสนับสนุนการใช้ศาลเตี้ยจัดการกับพวกอาชญากร ซึ่งเขาให้สัญญาว่าจะกวาดล้างอาชญากรรมภายใน 6 เดือน แม้ต้องแลกมาด้วยชีวิตหลายหมื่นคน “ถ้าพวกมันอยู่ในย่านที่พักอาศัยของคุณ จะเรียกตำรวจ หรือไม่ก็จัดการเองซะ หากคุณมีปืน ผมเองนี่ล่ะจะให้การสนับสนุนพวกคุณ” จนเลขาธิการสหประชาชาติ Ban Ki-moon ออกจดหมายเตือนนาย Duterte ถึงนโยบายสุดเกรี้ยวกราดนี้ ลุงแกก็ยังออกมาตอบโต้ว่าแบบเย้ยๆ ว่า “Fuck You, UN” (อ้าว! ทำไมก้าวร้าวจังลุงนี่!)
แม้กระทั่งผู้นำบ้านเราก็ฉุนขาดง่ายเหมือนเชือกกล้วย กับการพูดจาในที่สาธารณะแบบไม่ลดราวาศอก และแสดงอารมณ์ฉุนเฉียวจนเป็นเหมือนเครื่องสร้างมุกตลกล้อเลียน (Meme Generator) ให้นักข่าว (และพวกเรา) หยอกเอินสนุกสนาน
หากคุณหยิบหนังสือประวัติศาสตร์แล้วเปิดย้อนกลับไปพันๆ ปีของมนุษยชาติ พวกเราก็เคยสนับสนุนผู้นำ ‘สายดุ’ แบบนี้เป็นอีกหลายหมื่นกรณี จนคุณอาจสงสัยว่า “มนุษย์อ่อนแอมากถึงขนาดต้องมีผู้นำที่ดุดันเช่นนี้เชียวหรือ?”
บุคลิกผู้นำสายดุ
หากมองในระดับองค์กร คุณก็อาจตกอยู่ใต้การบังคับบัญชาของผู้นำประเภทนี้ แม้เขาจะไร้ความสามารถ ชอบกดขี่ข่มเหง และมักผูกใจพยาบาทกับลูกน้อง แต่ทำไมพฤติกรรมเชิงลบเหล่านี้ทำให้เขามาอยู่จุดสูงสุดเหนือคุณได้ หรือใครกันที่มักสนับสนุนคนเหล่านี้อยู่ แล้วพวกเรา ‘โอเค’ กับคนประเภทนี้กันอยู่หรือ?
งานวิจัยภาวะผู้นำของ Barbara Kellerman วิเคราะห์ลักษณะโดยรวมของผู้นำยอดแย่ไว้คร่าวๆ ในหนังสือชุด Bad Leadership: What It Is, How It Happens, Why It Matters ว่า
- มักเป็นพวกไร้ความสามารถที่แท้จริง
- มีความแข็งแกร่งทางร่างกาย
- ไม่สามารถควบคุมพฤติกรรมได้
- แข็งกระด้างต่อผู้อื่น
- มีแนวโน้มสนับสนุนการคอรัปชั่น
- เป็นพวกสันโดษ
- คุกคามพื้นที่ของผู้อื่น
- แตะต้องผู้อื่นโดยไม่รับอนุญาต
- ชอบขมขู่และล้อเลียนด้วยมุกตลกเสียดสี
- ขัดจังหวะผู้อื่นแบบไม่รู้ตัว
- ทำเหมือนคนอื่นไม่มีตัวตน
ผู้นำยอดแย่มักดื้อดึงและหยิ่ง พวกเขาจะสร้างโลกให้หมุนรอบไอเดียที่ว่า “ความแข็งแกร่งคือหัวใจแห่งอำนาจ” ทำให้พวกเขามีสิทธิ์ใช้ข้ออ้างสุดตื้นเขินนี้ในการดัดมาตรฐานทางศีลธรรมของผู้อื่นให้โค้งงอ หรือไม่ก็หักทิ้งเสีย วางตัวให้เหนือกฎเกณฑ์และใช้ตัวเองเป็นมาตรฐานแห่งศีลธรรม (เราเซ็งมากกับใครสักคนที่มักตีความผิดๆ กับแนวคิด Survival of the fittest ที่มักถูกเข้าใจผิดเป็น “สิ่งมีชีวิตที่เข้มแข็งที่สุดเท่านั้นที่จะอยู่รอด” หากความหมายที่แท้จริงคือ “สิ่งมีชีวิตที่ความลงตัวพอดีในธรรมชาติต่างหากที่จะอยู่รอด”)
ทำไมเราสนับสนุนผู้นำก้าวร้าว
นักจิตวิทยา Robert Riggio ให้เหตุผลว่า มนุษย์เป็นสัตว์สังคมที่ตกลงปลงใจยอมอยู่ภายใต้ลำดับชั้นการปกครอง และเราก็มักมีแนวโน้มโอนเอียงพฤติกรรมไปตามบุคลิกของผู้นำ ซึ่งแทบไม่ต่างจากรูปแบบสังคมของกลุ่มวานรอันซับซ้อนมากนัก (The MATTER รวบรวมรูปแบบสังคมไพรเมทไว้ที่นี่)
กลายเป็นว่าเราสนับสนุนผู้นำที่เหมือนกับเรา เพราะเมื่อเราสำเหนียกได้ว่าชีวิตปราศจากความปลอดภัย เราจึงโหยหาผู้นำที่สามารถมอบความปลอดภัยและคลายความกังวลที่คอยบั่นทอนรูปแบบชีวิตอันปรกติสุขด้วยอำนาจที่ไม่ปรกติ แม้แต่คนที่ฉลาดก็ยังสนับสนุนการกระทำของผู้นำก้าวร้าว เพราะเขาเชื่อว่าความกล้าหาญทางปัญญาจะปกป้องพวกเขาจากการถูกครอบงำทางอารมณ์ และคนฉลาดมักเชื่อว่าคนโง่เท่านั้นที่เป็นทาสทางอารมณ์
เมื่อผู้คนเดินตามผู้นำไปแล้ว เป็นเรื่องยากที่พวกเขาจะหยุดตั้งคำถามกับความเป็นผู้นำ เพราะมนุษย์ไม่อยากหลุดขบวนจากกลุ่มหรือสังคมที่สังกัดอยู่
ทำอย่างไรดี ผู้นำเรามันแย่
หากผู้นำสร้างอำนาจการปกครองแนวดิ่งจากบนลงล่าง ผู้คนในสังคมต้องสร้างฐานที่มั่นด้วยความสัมพันธ์แนวราบ พวกเราสามารถสร้างความแน่นแฟ้นจากกลุ่มที่เราพึ่งพาผลประโยชน์กัน สร้างห่วงโซ่อุปทานที่คล้องพวกเราไว้ หรือสร้างพันธมิตรที่แข็งแกร่งระหว่างคุณและเพื่อน จนไม่เห็นความจำเป็นของอำนาจที่ผู้นำมี การต่อต้านแทบจะเป็นเรื่องปกติ แต่จะทำได้อย่างที่คิดต้องใช้ความกล้า หากจะหยุดยั้งผู้นำที่มีเขี้ยว ก็ต้องพร้อมรับการกัดตอบ
การหยุดยั้งความรุนแรงไม่ได้หมายว่าคุณจะยอมถูกกระทำอยู่ฝ่ายเดียว แต่ทำอย่างไรจึงจะหากระบวนการปกป้องตัวเองได้ต่างหาก ซึ่งสิ่งที่จำเป็นที่สุดคือ การเคารพในศักดิ์ศรีตัวเองและผู้อื่น
ถ้ามันไม่ปลอดภัยสำหรับคุณและสังคมไม่โอเค การออกแรงต้านก็เป็นเรื่องสามัญของสังคมมนุษย์เช่นกัน
ผู้นำที่ร้ายกาจจะมีพลังอยู่ต่อไป เพราะคนในสังคมปล่อยให้เขามี
อ้างอิงข้อมูลจาก
Bad Leadership: What It Is, How It Happens, Why It Matters
Why the World Tolerates Corrupt and Dangerous Leaders
