1.) ย้อนอดีตไปไกลหน่อย นับแต่ไทยเริ่มเปิดให้สำรวจแร่ทองคำในปี 2527 และพบหลายพื้นที่ที่น่าจะมีศักยภาพทำเหมืองทองได้ ทั้งขอบที่ราบสูงโคราช เช่น จ.เลย หนองคาย เพชรบูรณ์ พิจิตร หรือภาคเหนือ-กลางตอนบนบางส่วน ก็มีเอกชนหลายแห่งขอเข้ามาสำรวจ แต่มีเพียง 2 บริษัทที่ยื่นขอประทานบัตรเพื่อดำเนินกิจการจริงจัง คือ บ.ทุ่งคำ และ บ.อัคราไมนิ่ง
2.) ในช่วงแรก การอนุญาตให้ทำเหมืองทองคำอ้างเหตุผลเรื่องของเศรษฐกิจเป็นหลัก แต่เมื่อเริ่มดำเนินการเชิงพาณิชย์จริงๆ ตอนกลางปี 2540 จึงพบปัญหาเรื่องผลกระทบด้านสิ่งแวดล้อม จนชาวบ้านหลายพื้นที่ออกมาประท้วง และภาครัฐก็เริ่มเปลี่ยนนโยบาย
3.) บ.อัคราไมนิ่ง (ภายหลังเปลี่ยนชื่อเป็น บ.อัครา รีซอร์สเซส) อยู่ในเครือของ บ.คิงส์เกต คอนโซลิเดเต็ด ผู้ทำธุรกิจเหมืองทองคำข้ามชาติจากออสเตรเลีย ได้รับประทานบัตรทำเหมืองทอง ‘ชาตรี’ (ใต้) ฉบับแรกในปี 2536 ก่อนจะได้อีก 4 แปลงในปี 2543 รวมพื้นที่ราว 1,259 ไร่ บริเวณรอยต่อ จ.พิจิตรและเพชรบูรณ์
ต่อมายังได้รับประทานบัตรเพิ่มเติมอีก 9 แปลงในปี 2551 กลายเป็นเหมืองทอง ‘ชาตรีเหนือ’ อีกราว 2,467 ไร่ ในบริเวณใกล้เคียงกัน หลังจากเอกอัครราชทูตออสเตรเลียประจำประเทศไทย เข้าหารือกับ รมว.อุตสาหกรรมขณะนั้นด้วยตัวเอง
รวมแล้ว บ.อัคราได้ประทานบัตรทำเหมืองทอง (เกือบทั้งหมดมีอายุ 20 ปี) จำนวน 14 แปลง บนพื้นที่ราว 3,726 ไร่ ใน อ.ทับคล้อ จ.พิจิตรและ อ.วังโป่ง จ.เพชรบูรณ์ โดยวันหมดอายุประทานบัตร มีทั้งในปี 2555, 2563 และ 2571
4.) นับแต่ บ.อัคราเริ่มทำเหมืองทองเชิงพาณิชย์ในปี 2544 แม้จะสามารถผลิตทองคำได้มากขึ้นตามลำดับ จาก 1 ล้านตัน/ปี ไปเป็น 5 ล้านตัน/ปี จนสามารถผลิตทองได้ราว 1 แสนออนซ์/ปี จนกล้าประกาศว่าเป็นผู้ประกอบการเหมืองที่มีสินแร่และผลิตทองคำได้ ‘มากที่สุดในประเทศไทย’
แต่ในอีกด้านหนึ่ง บ.อัครา ก็ถูกร้องเรียนว่า สร้างผลกระทบต่อชีวิตของชาวบ้านที่อาศัยอยู่ใกล้เคียง นอกจากเรื่องฝุ่น เสียง แรงสะเทือนจากการระเบิด น้ำอุปโภค-บริโภคยังเหือดแห้ง หลายคนผิวหนังเกิดตุ่มคัน จนมีคนร้องเรียนไปยังคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติให้เข้ามาช่วยเหลือ ต่อมายังมีชาวบ้านบางกลุ่มยื่นฟ้องต่อศาลปกครอง
5.) ไซยาไนด์ (cyanide) เป็นสารเคมีสำคัญในอุตสาหกรรมเหมืองทอง เพราะใช้ในขั้นตอนการแต่งแร่ โดยจะใช้สารละลายไซยาไนด์แยกทองคำออกจากแร่ อย่างไรก็ตาม ไซยาไนด์เป็นสารเคมีที่มีความเป็นพิษสูงมาก หากสัมผัสติดต่อกันนานๆ อาจถึงขั้นเสียชีวิต
การทำเหมืองทองคำของ บ.อัคราทำให้ชาวบ้านและนักวิชาการกังวลว่าไซยาไนด์ รวมถึงโลหะหนักอื่นๆ เช่น สารหนู (arsenic) อาจแพร่กระจายไปในอากาศ หรือปนเปื้อนในแหล่งน้ำ จนมีผลกระทบต่อสุขภาพ
6.) แม้กรมอุตสาหกรรมพื้นฐานและการเหมืองแร่และมหาวิทยาลัยแห่งหนึ่ง จะเคยร่วมกันทำงานศึกษาวิจัยระหว่างปี 2554-2556 และไม่พบมีการแพร่กระจายของไซยาไนด์เล็ดลอดออกมาจากเหมืองทองของ บ.อัครา
แต่จากการลงพื้นที่เจาะเลือดชาวบ้านในพื้นที่ใกล้เคียง โดยทีมนักวิชาการจาก ม.รังสิต นำโดย ดร.สมิทธ ตุงคะสมิทธ ทั้งในปี 2557 และปี 2558 กลับได้ผลตรงข้าม เมื่อพบว่าหลายคนมีสารเคมีในเลือดเกินค่ามาตรฐาน ทั้งแมงกานีส สารหนู และไซยาไนด์ เช่นเดียวกับข้อมูลของ พญ.คุณหญิงพรทิพย์ โรจนสุนันท์ ผู้อำนวยการสถาบันนิติวิทยาศาสตร์ขณะนั้น ที่ลงพื้นที่ จ.พิจิตร ตรวจเลือดชาวบ้าน จำนวน 731 ตัวอย่าง แล้วพบว่าเลือดของกลุ่มตัวอย่างทั้งหมดมีแมงกานีสและสารหนูปนเปื้อนเกินมาตรฐาน
อย่างไรก็ตาม ทาง บ.อัคราก็ออกข่าวว่า ได้ส่งตัวอย่างน้ำจาก 35 แหล่งน้ำรอบเหมืองทอง ทั้งน้ำประปา น้ำบาดาล รวมถึงน้ำจากบ่อ สระ และคลอง ไปให้แล็บของกรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุขตรวจสอบ ที่ไม่พบว่ามีสารหนูหรือไซยาไนด์ปนเปื้อน พร้อมกับตรวจสุขภาพชาวบ้านทุก 3 เดือน เพื่อยืนยันว่าการประกอบกิจการของบริษัท ไม่มีผลกระทบต่อสุขภาพ
7.) การคัดค้านเหมืองทองของ บ.อัคราเริ่มเข้มข้นขึ้น หลังการยึดอำนาจในปี 2557 เมื่อมีมีผู้ยื่นหนังสือต่อหัวหน้า คสช. โดยระบุว่าการทำเหมืองทองส่งผลกระทบทั้งต่อสิ่งแวดล้อมและสุขภาพ และยื่นหนังสืออีกครั้งในปี 2558 ต่อสำนักนายกรัฐมนตรี ขอให้ยกเลิกประทานบัตรเหมืองทอง บ.อัครา
พล.อ.ประยุทธ์ จันทร์โอชา หัวหน้า คสช.และนายกรัฐมนตรี จึงสั่งการในที่ประชุม ครม. ในเดือน ต.ค.2558 ให้ผู้ที่เกี่ยวข้องไปตรวจสอบข้อเท็จจริง
8.) ในเดือน เม.ย.2559 ตัวแทนจาก 4 กระทรวงที่เกี่ยวข้อง ได้แก่ รมว.อุตสาหกรรม รมว.ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม รมว.วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี และผู้แทน รมว.สาธารณสุข ลงพื้นที่พร้อมฟังความเห็นชาวบ้านที่ทั้งคัดค้านและสนับสนุนเหมืองทองคำ บ.อัครา
ก่อนจะสรุปเป็นมติและเสนอเข้าที่ประชุม ครม. 10 พ.ค.2559 ให้ปิดเหมืองในสิ้นปีเดียวกัน พร้อมกับเร่งฟื้นฟูพื้นที่ !
อรรชกา สีบุญเรือง รมว.อุตสาหกรรมขณะนั้น ให้เหตุผลของข้อเสนอปิดเหมืองทอง บ.อัคราฯ (ซึ่งเธอเลี่ยงไปใช้คำว่า ‘ไม่ต่ออายุประทานบัตร’ แทน ทั้งๆ ที่อายุประทานบัตรบางแปลงยังมีถึงปี 2571) ต่อที่ประชุม ครม.ว่า เพราะเหมืองทองที่ได้ประทานบัตรบางแปลงมีสินแร่ทองคำเหลือน้อยแล้ว ประกอบกับมีข้อขัดแย้งในชุมชนจนเกิดการร้องเรียน
9.) คำสั่งให้ปิดเหมืองทอง บ.อัครา ใช่ว่าจะตรงกับความต้องการของชาวบ้านทุกคน
ในเดือน มี.ค.2559 กรมอุตสาหกรรมพื้นฐานและการเหมืองแร่ เคยสำรวจความเห็นชาวบ้าน ในรัศมี 500 เมตรรอบเหมือง จำนวน 98 ครัวเรือน และในรัศมีระหว่าง 500 เมตร – 3 กิโลเมตรรอบเหมือง จำนวน 548 ครัวเรือน พบว่าคนที่อยากให้เปิดเหมืองต่อไปมีมากกว่าปิดเหมือง ด้วยเหตุผลอาทิ ทำให้ชาวบ้านมีงานทำ เศรษฐกิจดีขึ้น เพียงแต่ต้องดูแลเรื่องผลกระทบต่อชาวบ้านและสิ่งแวดล้อม
ขณะที่สวนดุสิตโพล ก็เคยสำรวจความเห็นคนในรัศมี 10 กิโลเมตรรอบเหมือง 1,121 ตัวอย่าง ในเดือน ต.ค.2559 มีถึง 75% ที่อยากให้เหมืองเปิดกิจการต่อไป
10.) อย่างไรก็ตาม ในวันที่ 13 ธ.ค.2559 พล.อ.ประยุทธ์ ใช้อำนาจพิเศษตามรัฐธรรมนูญฉบับชั่วคราว ปี 2557 มาตรา 44 ออกคำสั่งหัวหน้า คสช.ที่ 72/2559 สั่งปิดเหมืองทองทั้งหมดในไทยในสิ้นปีเดียวกัน โดยอ้างเหตุผลเรื่องการฟื้นฟูสิ่งแวดล้อม ฟื้นฟูสุขภาพประชาชน และเพื่อประโยชน์ในการรักษาความสงบเรียบร้อย
11.) ย้อนกลับไปตอนที่ประชุม ครม.มีมติให้ปิดเหมืองทอง ตั้งแต่กลางปี 2559 ทาง บ.คิงส์เกต บริษัทแม่ของ บ.อัคราพยายามหาวิธีเจรจากับรัฐบาลไทย แต่ไม่ได้ผล กระทั่งถูกหัวหน้า คสช. ใช้มาตรา 44 สั่งปิดอย่างเด็ดขาด นำไปสู่การยื่นคำร้องต่ออนุญาโตตุลาการระหว่างประเทศ เรียกค่าเสียหายจากการยกเลิกประทานบัตรไม่เป็นธรรม เป็นเงิน 750 ล้านเหรียญสหรัฐฯ (ราว 2.5 หมื่นล้านบาท ถ้าคิดจากอัตราแลกเปลี่ยนในปัจจุบันที่ 1 เหรียญสหรัฐฯ = 30 บาท) โดยอ้างว่า รัฐบาลไทยละเมิดข้อตกลงการค้าเสรีไทย-ออสเตรเลีย หรือ TAFTA
จนกลายเป็น ‘คดีเหมืองทองอัครา’ ที่สังคมไทยให้ความสนใจและติดตามผลตลอดมา
12.) ทำไมหลายคนถึงสนใจคดีเหมืองทองอัครา ทั้งๆ ที่มีความซับซ้อนและเข้าใจไม่ง่ายนัก ?
อาจเพราะศาลรัฐธรรมนูญเคยมีมติเอกฉันท์วินิจฉัยว่า สถานะ ‘หัวหน้า คสช.’ ของ พล.อ.ประยุทธ์ ไม่ถือเป็น ‘เจ้าหน้าที่รัฐ’ ที่เข้าข่ายคุณสมบัติต้องห้ามไม่ให้เป็นนายกรัฐมนตรีอีกสมัย ตามรัฐธรรมนูญฉบับปี 2560 ทำให้เกิดคำถามขึ้นมาว่า การใช้อำนาจตามมาตรา 44 สั่งปิดเหมืองทองดังกล่าว ก็อาจจะต้องรับผิดชอบในฐานะส่วนตัว ไม่ใช่ในฐานะเจ้าหน้าที่รัฐหรือไม่
13.) พล.อ.ประยุทธ์เคยลั่นวาจาในที่ประชุม ครม.วาระลับ เมื่อวันที่ 29 ต.ค.2562 ว่า “ผมรับผิดชอบเอง เพราะเป็นผู้ที่ดำเนินการมาตั้งแต่ต้น” หลังจากสุริยะ จึงรุ่งเรืองกิจ รมว.อุตสาหกรรม รายงานถึงทางออกคดีเหมืองทองอัคราในชั้นอนุญาโตตุลาการ
14.) การสืบพยานในชั้นอนุญาโตฯ ของคดีเหมืองทองอัครา มีขึ้นระหว่างวันที่ 3-12 ก.พ.2563 ในขณะที่หลังฉากมีความพยายามในการหาข้อยุติ โดย บ.คิงส์เกต ซึ่งเป็นบริษัทจดทะเบียนในตลาดหลักทรัพย์ของออสเตรเลีย ได้แจ้งข่าวสารต่างๆ ผ่านทางเว็บไซต์ของบริษัทอยู่เป็นระยะว่า บ.อัคราได้รับอนุมัติอะไรจากรัฐบาลไทยบ้าง ในขณะที่คดียังไม่สิ้นสุด
อาทิ
เดือน ก.ย.2563 ได้รับอนุญาตให้เข้าไปขนก้อนแร่ทองกับเงินในเหมืองชาตรีได้
เดือน พ.ย.2563 ได้รับอาชญาบัตรพิเศษสำรวจแร่ทองคำ (อายุ 5 ปี) จำนวน 44 แปลง บนพื้นที่ราว 3.95 แสนไร่ใน จ.เพชรบูรณ์
เดือน ธ.ค.2564 ได้ต่ออายุประทานบัตรเหมืองแร่ทอง (อายุ 10 ปี) จำนวน 4 แปลง ประกอบด้วย
- ประทานบัตร เลขที่ 26910/15365 ต.เขาเจ็ดลูก อ.ทับคล้อ จ.พิจิตร
- ประทานบัตร เลขที่ 26911/15366 ต.เขาเจ็ดลูก อ.ทับคล้อ จ.พิจิตร
- ประทานบัตร เลขที่ 26912/15367 ต.เขาเจ็ดลูก อ.ทับคล้อ จ.พิจิตร
- ประทานบัตร เลขที่ 25528/14714 ต.ท้ายดง อ.วังโป่ง จ.เพชรบูรณ์
เดือน ม.ค.2565 ได้ต่ออายุใบอนุญาตประกอบโลหกรรม (อายุ 5 ปี)
ฯลฯ
15.) วิโรจน์ ลักขณาอดิศร ส.ส.บัญชีรายชื่อ พรรรคก้าวไกล เปิดเผยว่า ตลอดระยะเวลาที่สู้คดีเหมืองทองอัครา มีการของบประมาณรายจ่ายประจำปีไปใช้ในการสู้คดี กว่า 400 ล้านบาท แบ่งเป็น
- ปี 2562 ใช้งบ 60 ล้านบาท
- ปี 2563 ใช้งบ 218 ล้านบาท
- ปี 2564 ใช้งบ 99 ล้านบาท
16.) จิราพร สินธุไพร ส.ส.ร้อยเอ็ด พรรคเพื่อไทย ที่เคยอภิปรายตอบโต้กับ พล.อ.ประยุทธ์ กรณีคดีเหมืองทองอัครา ในการอภิปรายไว้วางใจช่วงต้นปี 2564 ให้ข้อมูลว่า คดีเหมืองทองอัคราถูกเลื่อนการออกคำชี้ขาดถึง 3 ครั้ง จากเดิมวันที่ 31 ม.ค.2564 ไปเป็นต้นเดือน เม.ย.2564 ต่อมาถูกเลื่อนมาเป็นวันที่ 31 ต.ค.2564 และล่าสุด กำหนดไว้เป็นวันที่ 31 ม.ค.2565
โดยผลของคดี น่าจะออกได้ 3 แนวทาง
- ยุติการพิจารณาคดีในชั้นอนุญาโตฯ ตามที่ทั้ง 2 ฝ่ายประนีประนอมยอมความ
- มีคำชี้ขาดข้อพิพาทบางส่วน
- มีคำชี้ขาดข้อพิพาททั้งหมด ซี่งไทยมีโอกาสแพ้คดีสูงมาก
จิราพรตั้งคำถามว่า การให้อนุญาตต่างๆ ของทางการไทยแก่ บ.อัครา ระหว่างที่คดีในชั้นอนุญาโตฯ ยังไม่สิ้นสุด เป็นการ “เอาสมบัติชาติไปมัดจำไว้ก่อน” หรือไม่ พร้อมกับเปิดแคมเปญให้คนมาลงชื่อคัดค้านด้วยแฮชแท็ก #คัดค้านการนำสมบัติชาติไปสังเวยความผิดพลาดของพลเอกประยุทธ์
17.) ในข่าวประชาสัมพันธ์ฉบับล่าสุดของ บ.อัครา ระบุว่า บริษัทหวังจะเป็นส่วนสำคัญในการช่วยฟื้นฟูและขับเคลื่อนเศรษฐกิจของไทยให้ไปต่ออย่างแข็งแกร่ง หลังเกิดวิกฤต COVID-19 ผ่านการสร้างงาน สร้างรายได้ พร้อมกับยกตัวอย่างรายได้จากเหมืองชาตรี นับแต่เริ่มดำเนินกิจการเชิงพาณิชย์ในปี 2544 – เมื่อถูกสั่งปิดในปี 2559 อาทิ
- การชำระค่าภาคหลวงกว่า 4,500 ล้านบาท โดยกว่า 50% ถูกจัดสรรให้หน่วยงานท้องถิ่น
- การจ้างงานโดยตรงและผ่านผู้รับเหมาะ โดยจ่ายค่าตอบแทนแล้วกว่า 1,800 ล้านบาท ผ่านการจ้างพนักงานนับพันคน โดย 99% เป็นคนไทย และส่วนใหญ่อยู่ในพื้นที่โดยรอบ
- สนับสนุนการพัฒนาชุมชนผ่านกิจกรรมต่างๆ ทั้งเรื่องโครงสร้างพื้นฐาน สุขภาพ การศึกษา และศาสนา กว่า 400 ล้านบาท
ท่อนหนึ่งในข่าวประชาสัมพันธ์ยังยืนยันว่า การดำเนินงานของบริษัท “ไม่ส่งผลกระทบต่อสุขภาพและสิ่งแวดล้อม”
18.) ไม่ว่าเรื่องนี้จะจบอย่างไร คดีเหมืองทองอัคราก็น่าจะเป็นอีกบทพิสูจน์ว่า การใช้อำนาจพิเศษสั่งอย่างเดียว โดยไม่พิจารณาถึงปัจจัยอื่นๆ ให้รอบคอบ ไม่เพียงจะไม่ช่วยแก้อะไร ยังไปสร้างปัญหาอื่นๆ ตามมา และ ‘ราคาที่ต้องจ่าย’ อาจไม่ได้มีแค่เงินภาษีของประชาชน ยังรวมถึงทรัพยากรอื่นของชาติด้วย
ส่วนคนที่ชอบประกาศว่า “พร้อมรับผิดชอบเอง” ต้องจ่ายอะไรไปบ้าง อันนี้เราไม่มีข้อมูลจริงๆ ใครรู้ช่วยบอกที
อ้างอิงข้อมูลบางส่วนจาก
http://www1.dpim.go.th/mne/mn.php
https://mgronline.com/local/detail/9620000105650
https://www.posttoday.com/politic/report/345310
https://news.thaipbs.or.th/content/250833
http://www.akararesources.com/th/open/post/1175/attachment
http://www.akararesources.com/th/open/post/1147/attachment
https://www.isranews.org/content-page/item/46454-gold_46454.html
https://mgronline.com/business/detail/9590000047602
http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2559/E/289/6.PDF
https://www.kingsgate.com.au/wp-content/uploads/2021/10/KCN_AR2021_web.pdf
https://www.bbc.com/thai/thailand-49724202
https://www.bangkokbiznews.com/politics/852602
http://www.akararesources.com/th/open/post/1320/attachment
https://twitter.com/wirojlak/status/1299043424629219328
https://www.facebook.com/j.sindhuprai/photos/a.2197670713836163/3110574432545782/
#Recap #เหมืองทอง #อัครา #TheMATTER
