คืนวันศุกร์ที่ผ่านมา Documentary Club จัดฉายหนังเรื่อง ‘Finding Vivian Maier คลี่ปริศนาภาพถ่ายวิเวียน ไมเออร์’ หนังเรื่องแรกของพวกเขาในวาระครบรอบ 2 ปี คราวนี้กลับมาในบรรยากาศหนังกลางแปลงปูเสื่อนั่งดูสบายๆ ที่ The Jam Factor พร้อมสนทนาเรื่องสตรีทโฟโต้ กับ ‘อาทิตย์ เลิศรักษ์มงคล’
The MATTER เลยชวนอาทิตย์คุยกันอีกรอบ คราวนี้ว่าด้วยเสน่ห์ของการถ่ายภาพสตรีท และความเจ๋งของ วิเวียน ไมเออร์ ผู้หญิงที่ยึดอาชีพเป็นพี่เลี้ยงเด็กที่ไม่เคยมีใครได้เห็นผลงานอันเก่งกาจของเธอ
The MATTER : วิเวียน ไมเออร์ มีความสำคัญอย่างไร ในวงการสตรีท เธอเป็นที่รู้จักเลยหรือเปล่า
ยุคที่วิเวียนถ่ายรูปคือยุค 50 ยุคนี้เหมือนเป็นยุคบุกเบิกในการถ่ายสตรีท ซึ่งสตรีทมันเริ่มมาตั้งแต่ยุค 20 แล้ว แต่ไม่มีใครไประบุไว้ว่านี่เป็นสตรีท จนกระทั่งยุค 50 เป็นยุคที่มันมีการพัฒนาอย่างชัดเจนว่านี่แหละคือการถ่ายสตรีท ไม่มีใครรู้ว่านี่คือการถ่ายสตรีท แต่เรารู้ว่าเธอเดินมาสายสตรีทแน่นอน เพราะงานของวิเวียนมีการพัฒนาในยุค 50-70 เริ่มมาถ่ายภาพสี งานของเธอเดินตามรอยประวัติศาสตร์การถ่ายสตรีทของศิลปินร่วมสมัยในยุคนั้นเลย ช่างภาพสตรีทถ่ายแบบไหน วิเวียนถ่ายเหมือนเขาหมดเลย เพราะฉะนั้นงานเธอจะชัดเจนมากว่าถ่ายสตรีท ตอนที่มีคนเจอรูปวิเวียนคือปี 2009 สมัยใหม่แล้ว สตรีทมันก็พัฒนาเลยวิเวียนไปแล้วนะ แต่ประเด็นที่คนรู้จักวิเวียนไม่ใช่จากแก่นงานของเธอโดยตรง รู้จักเพราะความน่าตื่นเต้น การที่ถูกค้นพบว่าเธอเสียชีวิตไปแล้ว โดยที่ไม่มีใครสนใจ เป็นพี่เลี้ยงเด็ก และภาพถ่ายของเธอก็สวยด้วย ในมุมของคนทั่วไปมันเลยน่าตื่นเต้น เธอก็เลยโด่งดังมากหลังจากนั้น
The MATTER : งานของวิเวียนมีเสน่ห์ยังไง
มันมี 2 มุมนะ มุมที่ 1 คือคนทั่วไปที่รู้จักวิเวียนส่วนใหญ่คงเห็นภาพของเธอในยุคของ 50 เป็นหลัก ตามในหนังเลย จริงๆ คนที่ไปเจอเป็นคนทำให้วิเวียนดัง ถ้าไม่มีคนนี้คงก็ไม่มีใครสนใจ ส่วนใหญ่คนทั่วไปเห็นก็เป็น street portrait และเมืองชิคาโกเองก็พรีเซนต์ว่า เป็นการค้นพบภาพประวัติศาสตร์ของชิคาโก เลยทำให้คนสนใจเยอะมาก เห็นได้ว่าแต่แรกการถูกค้นพบไม่มีความเกี่ยวข้องกับภาพถ่ายสตรีทเลย
แต่ในมุมของสตรีทมองว่างานของวิเวียน modern มาก มีการถ่าย selfie กับเงา กระจก กราฟิก ใช้เทคนิคในการถ่ายสตรีทในแต่ละยุคเลย จะเห็นว่างานเธอโคตรสตรีท มีเทคนิคแปลกๆ แต่ส่วนใหญ่คนทั่วไปมองข้ามหมดเลย เพราะฉะนั้นจะมีสองมุม มุมคนคนปกติกับมุมคนถ่ายสตรีท ซึ่งข้อดีของการถูกค้นพบก็เหมือนการจุดกระแสให้คนทั่วไปเห็นมุมมองของการถ่ายสตรีท
The MATTER : อะไรคือสเน่ห์ของการถ่ายภาพแบบสตรีท
การถ่ายสตรีทมันจะแตกต่างกับการถ่ายภาพปกติ คือภาพที่ออกมาเป็นภาพอีกมุมไปเลย แล้วแต่ว่าคนจะมองยังไง สมมติว่ามีคนถ่ายภูเขา 20 คน ถ่ายยังไงมันก็อาจจะคล้ายๆ กัน ความสวย การวางเฟรม แต่สตรีทมันไม่เหมือนกัน อารมณ์ตรงนั้นมันอาจจะสนุกแต่เราไม่สนุกด้วย เราก็สามารถถ่ายทอดอารมณ์ให้มันไม่สนุกได้ใส่มุมมองเราเข้าไป เราก็อาจจะโกหกได้ ใส่ความคิดสร้างสรรค์เข้าไปได้ จริงๆ สตรีทมันถ่ายที่ไหนก็ได้ แล้วแต่เลย หลักการคือถ่ายในที่สาธารณะ ไม่จัดฉาก และเติมความคิดสร้างสรรค์ ปล่อยให้ทุกอย่างดำเนินไปตามปกติ เราแค่ไปจับช่วงเวลาหนึ่งแค่นั้นเอง
The MATTER : ในยุคที่ทุกคนก็ถ่ายรูปได้ คิดว่าเรามีความจำเป็นต้องแยกระหว่างสตรีทโฟโต้กับการถ่ายรูปเล่นไหม
การถ่ายรูปเราไม่ได้แบ่งแยกขนาดนั้น มันเป็นเพียงการจัดหมวดหมู่เพื่อให้จำแนกง่ายขึ้นเท่านั้น สมมติว่าถ่าย 10 รูป มี 1 รูปที่เป็นสตรีท เราก็สามารถไปจัดกลุ่มว่าอันนี้คือสตรีท
คนรู้จัก Garry Winogrand ในนามเจ้าพ่อถ่ายสตรีท แต่ตัวเขาเองเกลียดการบอกว่า เขาเป็น street photographer เหมือนว่าคนรุ่นหลังไปจำกัดหมวดหมู่เขาเอง