ท่ามกลางข่าวร้ายและข่าวดีในข่าวร้ายจากการระบาดทั่วโลกของไวรัสสายพันธุ์ใหม่ ยังพอมีข่าวฮาๆ มาให้เห็น ในความตึงเครียดทางสังคมและการเมือง อารมณ์ขันเป็นสิ่งสำคัญอย่างหนึ่งที่จะช่วยพยุงเราไป และศักราชนี้คงไม่มีอารมณ์ขันไหนจะบันเทิงและสะเทือนไปกว่ามีมการเมืองของชาวทวิตเตอร์
ที่เม็กซิโกทวิตเตอร์ก็คึกคักมากเหมือนกัน จนรัฐบาลต้องตัดสินใจลงเล่น ในสัปดาห์ที่ผ่านมากระทรวงสุขภาพเปิดตัวซุปเปอร์ฮีโร่ Susana Distancia ออกมาต้าน COVID-19 ชื่อของเธอเป็นการเล่นคำ ตรงที่มันเขียนได้อีกแบบเป็น su sana distancia แปลว่า ‘ระยะห่างเพื่อสุขภาพของคุณ’ หรือ ‘your healthy distance’ ท่าประจำตัวของซูซาน่าคือท่ากางแขนสร้างบับเบิ้ลรอบตัว บ่งบอกระยะปลอดภัยจากการแพร่และรับเชื้อเมื่อทุกคนอยู่ห่างกันสองช่วงแขน เธอมีทวิตเตอร์ @SusanaDistancia เป็นของตัวเอง เพื่อคอยให้ความรู้ด้านสาธารณสุขในรูปการ์ตูน เพลง วิดีโอ และมีมเป็นระยะ
นับเป็นการใช้ความคิดสร้างสรรค์ที่น่าสนใจ ทั้งชื่อที่เป็นมุกเล่นคำ ทั้งสไตล์ภาพที่เลียนแบบคอมมิคซุปเปอร์ฮีโร่ ทั้งท่าทางของซูซานน่าที่อธิบายการเว้นระยะได้จบในตัว และบอกว่าทุกคนก็มีพลังวิเศษป้องกันไวรัสวายร้ายได้เหมือนเธอ
เกิดเป็นกระแสขนาดย่อมในเม็กซิโกที่มีทั้งการตั้งชื่ออื่นมาประชดและการวาดแฟนอาร์ตมาประชัน–เมื่อรัฐบาลริอ่านจะลงเล่นในทวิตเตอร์ ก็ต้องเจอการตอบโต้ตามระเบียบ
แน่นอนว่าชื่อที่ตั้งมาประชันต้องเล่นตามกติกาเดียวกัน คือต้องเริ่มด้วยชื่อคนที่มีอยู่จริงๆ แล้วตามด้วยนามสกุลที่เมื่อเอามารวมกันแล้วสามารถอ่านเป็นถ้อยคำที่มีความหมาย
ไม่ช้าก็มีตัวแย่งซีนเป็นแดร็กควีนที่นอกจากเสื้อผ้าหน้าผมจะปังกว่าซูซาน่าดิสตั๊นเซียแล้วชื่อยังเก๋กว่าอีก ชื่อของนางคือ Abraham Seperras อ่านว่า อา-บราม-เซ-เป-รราส (ตัว h ในภาษาสเปนไม่ออกเสียง) เขียนอีกแบบได้เป็น ¡Ábranse perras! แปลว่า ‘หลีกไปซะบิชเชส!’ นางมาสมทบแคมเปญ #SanaDistancia แถมยังเล่นกับชื่อไวรัส ‘โคโรน่า’ ที่แปลว่า ‘มงกุฎ’ ด้วยแฮชแถ็ก #ConCoronaPeroSinVirus หรือ #มงลงแต่ไวรัสไม่ลงนะ อีก
Abraham Seperras ไม่ใช่อับราฮัมคนเดียว แต่ยังมี Abraham Sealaverga ที่แปลว่าหลีกไปซะเหมือนกัน แต่ใช้คำหยาบที่ไม่ขอแปลในที่นี้ อย่างในรูปนี้ที่วาดภาพตามสไตล์เกม Animal Crossing ได้ออกมาน่ารักสุดๆ
และยังมีตัวที่ออกมาตอบโต้ตรงๆ โนสนโนแคร์ อย่าง ¡Susana Babitch! ของนักสร้างมีมการเมืองชื่อดังในเม็กซิโก
ท่านผู้อ่านเดาออกไหมว่าชื่อนี้แปลว่าอะไร? ให้เวลาห้าวิ ใบ้ให้ว่าเป็นวลีภาษาอังกฤษ ติ๊กต่อกติ๊กต่อกติ๊กต่อก หมดเวลา! เฉลย Susanababitch อ่านว่า ซู-ซัน-นับ-อะ-บิช พลิกเป็นคำด่า ‘son of a bitch’ นั่นเอง! เป็นการตอกกลับผู้มีอำนาจทำนองเดียวกับวาทะ #ขอบคุณนะคะที่กล้าจะสอนหนู ของไทย
ควรหมายเหตุไว้ด้วยว่านักสร้างมีมการเมืองคนนี้เคยเต็มใจลงคะแนนให้ประธานาธิบดีคนปัจจุบันในการเลือกตั้งเมื่อปลายปี ค.ศ.2018 ด้วยความหวังเดียวกันกับชาวทวิตเตอร์เม็กซิกันจำนวนมากว่าเขาจะจุดไฟการเปลี่ยนแปลงครั้งใหม่และครั้งใหญ่ได้จริง
เป็นการตอกกลับรัฐบาลเม็กซิโกที่ขาดความเป็นเอกภาพในการสกัดไวรัส ในวันเดียวกันกับที่กระทรวงสุขภาพประกาศให้เป็นวาระแห่งชาติของ #SanaDistancia (23 มีนาคม) ประธานาธิบดี อันเดรส มานูเอล โลเปซ โอบราดอร์ (Andres Manuel López Obrador) เรียกสั้นๆว่า ‘อัมโล (AMLO)’ ก็ยังบอกว่าสถานการณ์ในประเทศของเรายังไม่เข้าเฟส 2 เลย ถ้าทำได้ก็ขอให้ไปกินข้าวนอกบ้านเพื่อสนับสนุนธุรกิจท้องถิ่นกันเถอะ
และขณะที่ คลอเดีย เชนบัม (Claudia Sheinbaum) ผู้ว่าการกรุงเม็กซิโกที่สังกัดพรรคเดียวกันกับประธานาธิบดี เดินหน้าปิดสถานที่สาธารณะแทบทั้งหมดในเมืองกรุงเป็นเวลาเกือบเดือน มีเกล บาร์โบซา (Miguel Barbosa) ผู้ว่าการมลรัฐปวยบลาที่สังกัดพรรคเดียวกันก็แถลงว่า “ถ้าพวกคุณเป็นคนรวยพวกคุณมีความเสี่ยง ถ้าเป็นคนจนก็ไม่ พวกเราคนจนมีภูมิคุ้มกัน” สมกับคำเกิดใหม่จากการปฏิสนธิระหว่าง COVID กับ idiot เป็น #covidiot (หรือ #covidiota ในภาษาสเปน) ใช้ด่าคนที่เอาหูไปนาเอาตาไปไร่ต่อข้อแนะนำทางสุขอนามัยเกี่ยวกับ COVID-19
มีมระลอกนี้ในเม็กซิโกสะท้อนความไม่ไว้วางใจมาตรการของรัฐไม่น้อย มีคนหนึ่งทวีตครั้งเดียวได้ซุปเปอร์ฮีโร่น้องใหม่สามตัว แต่ละตัวโจมตีแบบติดคริทั้งนั้น: Yamel Apegó, Ivana Empeorar, และ Eloy Occiso
Yamel Apegó อ่านว่า ยา-เม-ลา-เป-โก เขียนได้อีกแบบว่า Ya me la pegó แปลว่า ‘ติดเชื้อแล้วกู’ ส่วน Ivana Empeorar อ่านว่า อี-บาน-อา-เอ็ม-เป-โอ-ราร์ เขียนได้อีกแบบว่า Iban a empeorar แปลว่า ‘มันจะแย่ลงอีก’ และ Eloy Occiso อ่านว่า เอล-โอย-อก-ซิ-โซ เขียนได้อีกแบบว่า El hoy occiso แปลว่า ‘ผู้ที่ปัจจุบันเสียชีวิตแล้ว’ เหมือนเวลาหนังสือพิมพ์เขียนถึงผู้ตาย!
หรืออย่างคอลัมน์หนึ่งในหนังสือพิมพ์ Reforma ที่เล่นมุกอย่างเป็นงานเป็นการว่า
“บางทีรมต.สุขภาพ Jorge Alcocer จำเป็นต้องยอมรับเสียว่ากระทรวงพลาดไปแล้วที่จะ ‘Armando Planes’ (ตั้งแผน) และตราบใดที่ ‘Zoila Solución’ (ฉันคือทางออก) ยังไม่จุติลงมาให้เห็น พวกเขาก็ควรเอาใจใส่ “Ana Lisa Lamuestra” (วิเคราะห์ตัวอย่างเชื้อ) ให้ดีกว่านี้ และหลีกเลี่ยงทุกวิถีทางไม่ให้ลงเอยด้วยตัวชูโรงชื่อว่า ‘Eloy Occiso’ (ผู้ที่ปัจจุบันเสียชีวิตแล้ว)
ต้องพูดทำนองนี้ไหมพวกเขาถึงจะเข้าใจความร้ายแรงของสถานการณ์ หรือว่าจะยังเล่นกับซุปเปอร์ฮีโร่อีก? นี่แหละคำถามที่ไม่มีตัวการ์ตูน”
ความเหลาะแหละของมาตรการรัฐส่วนหนึ่งมาจากหลัก ‘คนจนต้องมาก่อน’ อัมโล ชูธงอุดมการณ์ฝ่ายซ้ายอ่อนๆ แบบประชาธิปไตยสังคมบวกประชานิยม เน้นอัดฉีดเศรษฐกิจฐานราก ประโคมวาทกรรมต่อต้านลัทธิเสรีนิยมใหม่ที่เจ้าสัวเพียงหยิบมือกำกับความเป็นไปในสังคม อัมโลจึงต้องการยื้อเวลาเลี้ยงสภาวะปกติไปให้นานที่สุด โดยสาบานว่าหลังวิกฤตไวรัสนี้จะช่วยเหลือคนจนแทนที่จะช่วยบริษัทใหญ่
แต่ความพิเศษของไวรัสคือมันไม่แคร์ขี้ปากใคร รัฐบาลประเทศไหนๆ (ยกเว้นรัฐบาลบางประเทศ) อภิมหาเศรษฐีคนไหนๆ (ยกเว้นอภิมหาเศรษฐีบางคน) ก็ดาหน้าออกมาประกาศทั้งนั้นว่าจะช่วยเหลือคนหาเช้ากินค่ำและโรงพยาบาลที่ขาดแคลนอย่างไรบ้าง แต่ตราบใดที่ยังไม่เห็นมาตรการที่ได้ผลอย่างจริงจัง ก็อย่ามาเบ่งให้เลอะพื้นที่สื่อเลย
ทวิตภพเม็กซิกันมีส่วนคล้ายของไทยตรงที่ผู้ใช้โดยเฉลี่ยแล้วจะอายุน้อยกว่าในเฟซบุ๊ก และเป็นพื้นที่การชิงไหวชิงพริบทางภาษาและการมีม จะต่างก็ตรงที่เม็กซิโกมีรัฐบาลประชาธิปไตยที่พวกเขาส่วนใหญ่เลือกกันเข้ามาเอง ที่พวกเขากำลังตรวจสอบวิพากษ์วิจารณ์อย่างแข็งขันท่ามกลางความนิยมที่ตกต่ำลงในหมู่คนอายุ 18-29/30-45 ปีจาก 85%/83% ในเดือนกุมภาพันธ์ ค.ศ.2019 เป็น 61%/60% ในเดือนกุมภาพันธ์ ค.ศ.2020
ถึงใครจะสบประมาทว่าทวิตเตอร์เป็นเพียงเสียงนกเสียงกา ตราบใดที่ไม่กล้าลงถนนก็จะไม่เกิดผลอะไร อย่างน้อยที่สุดการระบายอารมณ์ขันแสบๆ คันๆ ของเหล่านกกระจิบแสนกระจอกก็กลายเป็นบริการสาธารณสุขที่ขาดไม่ได้ไปเสียแล้วในบรรยากาศเครียดๆ ที่การได้ยินผู้นำรัฐบาลบอกว่าอย่าแตกตื่นอาจทำให้รู้สึกแตกตื่น “รจตกม” ยิ่งกว่าเดิม
แถมได้เรียนภาษาแบบสนุกๆ ไปด้วย